با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ارزیابی محیط زیست ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه پیام‌نور.

2 استاد دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پیام‌نور.

چکیده

یکی از ویژگی‌های کشورهای جهان سوم، تمرکز شدید جمعیت و فعالیت‌ها و عدم تعادل فضایی در برخورداری از امکانات اجتماعی است. این ویژگی را در ایران قبل از انقلاب و آثار و بقایای آن را در ایران بعد از انقلاب می‌توان یافت. بر طبق این ویژگی بخش عمده‌ای از امکانات و جمعیت در یک یا چند نقطه تمرکز می‌یابد و سایر مناطق به صورت حاشیه‌ای عمل کرده و باعث بروز نابرابری‌های منطقه‌ای می‌شود. در این زمینه توجه به نابرابری‌های منطقه‌ای در قالب شاخص‌ها، از جمله مهمترین ابزارهای برنامه‌ریزی به شمار می‌رود که از طریق آن برنامه‌ریزان قادر به ارزیابی نتایج اجرای برنامه‌ها در بستر محدوده‌های جغرافیایی خواهند بود. هدف این مقاله بررسی نابرابری‌های فضایی و ارائه راه‌کارهای توسعه جهت دستیابی به تعادل و توازن منطقه‌ای در استان آذربایجان‌ شرقی است و با بررسی مسائل و مشکلات فضایی در توزیع جمعیت و امکانات و با استفاده از  شاخص‌ها و سنجه‌های مختلف در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و میزان برخورداری شهرستان‌های استان آذربایجان‌شرقی از نظر امکانات و خدمات اجتماعی به این نتیجه می‌رسد که ضعف خدمات‌رسانی به روستاها و عدم  وجود ارتباط منطقی روستاها با سطوح بالاتر از خود، وجود خلاء سکونتگاهی در نظام سلسله مراتب سکونتگاهی در استان، عدم توجه به نقش شهرهای میانی در تعدیل نظام سکونتگاهی و ایجاد ارتباط با مراکز کوچک سکونتگاهی موجب تمرکز شدید جمعیت، خدمات  و سرمایه گذاریها در شهر تبریز و پیرامون آن و در نهایت ناهمگونی فضایی و عقب افتادگی سایر مناطق به خصوص روستاها در استان آذربایجان شرقی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation and Analysis of Space Inequalities from Regional Planning View

نویسندگان [English]

  • Nafiseh Marsousi 1
  • Hasan Hekmatnia 1
  • Mohammad Reza Pourmohammadi 2
  • Hosein Nazmfar 3

1 assistant prof. Payam_e noor University

2 professor.Tabriz University

چکیده [English]

The existence of a well-organized, rational, and functional hierarchy system in a geographical space has an important role in the appropriate function of the cities and residencies and also in the connection of the urban network with the rural residency network. Regarding the rupture and in coherence between these two sets, it is important to endeavor to make a hierarchic connection among the residencies. One of the strategies which can be effective in achieving the optimum residential space extension in regional scale is exploiting the space extension models and conforming them to region situations.                                              
Employing the descriptive-analytical research methods, the present article investigates the propounded theories in regional space extension and then introduces the ''Hilhorest centered expansion '' strategy as the appropriate pattern for region space extension. The central cities in regulating the residential system and in establishing a connection with small residencies has led to intended centralization of population, services, and investments in Tabriz and around it and finally the lack of space homogeneity and back wardens of other regions of East Azerbaijan, especially the rural areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • East Azerbaijan
  • Space Balance
  • Meddle Cities
  • urban system
  • Regional Inequalities
  1. آقا، زهرا (1377)، “پخشایش جمعیت در ایران و روند آن”، مجموعه مقالات همایش برنامه‌ی سوم توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور.
  2. اردشیری، مهیار (1370)، “نقش شهرک‌های جدید در توازن منطقه‌ای”، دانشگاه شیراز، بخش شهرسازی.
  3. امیراحمدی، بهرام (1371)، “سیاست‌های ملی و توسعه نابرابر مناطق در ایران”، مجله سیاسی –اقتصادی، شماره 65-66 .
  4. امیراحمدی، هوشنگ، “پویایی‌شناسی توسعه و نابرابری استان‌ها در ایران”، مجله اقتصادی ـ سیاسی، شماره‌ی 109-110.
  5. باقری، اشرف‌السادات (1375)، “نقش شهرهای میانی در توسعه‌ی ناحیه‌ای”، رساله‌ی دکتری، به راهنمایی دکتر حسین شکوئی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
  6. بحرینی، حسین (1379)، مفهوم و مشخصات طرح‌ریزی کالبدی.
  7. پاپلی یزدی، محمدحسین، حسین رجبی سناجردی (1382)، “نظریه‌های شهر و پیرامون”، چاپ اول، سمت، تهران.
  8. حسامیان، فرخ (1377)، “شهرنشینی در ایران”، چاپ سوم، انتشارات آگاه، تهران.
  9. زالی، نادر، 1379، سطح‌بندی توسعه منطقه‌ای در استان آذربایجان شرقی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه شیراز.

10.زبردست، اسفندیار (1383)، “اندازه شهر”، وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول، تهران.

11.سازمان برنامه و بودجه (1370)، “مجموعه مقالات درباره‌ی برنامه‌ریزی منطقه‌ای”، ترجمه‌ی رضا رضوی، تهران.

12.سازمان مدیریت و برنامه ریزی (1378)، “مستندات برنامه‌ی سوم توسعه‌ی اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی کشور“.

13.شیعه، اسماعیل (1378)، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران.

14.عزیزی، محمد مهدی (1382)، تراکم در شهرسازی، اصول و معیارهای تعیین تراکم شهری، چاپ اول، دانشگاه تهران.

15.کلانتری، خلیل (1378)، “شناسایی مناطق عقب‌مانده در ایران”، فصلنامه‌ی تحقیقات جغرافیایی. 

16.کانزمن، کلاس (1984 )، “شویق ایده شهرهای میانی به عنوان کلیدی موفق در تعیین خط‌مشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای”، ترجمه‌ی حمیده امکچی، سازمان برنامه و بودجه استان تهران، 1364.

17.مشرفی، مهدی (1375)، “سنجش توسعه استان‌های کشور”، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

18.مختاری، آیت‌الله (1380)، “راهبردهای بهینه توسعه فضایی استان فارس”، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه شیراز.

19.معصومی اشکوری، سید حسن (1370)، “اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای”، سازمان برنامه و بودجه استان گیلان.

20.هیلهورست، ژوزف‌ (1370)، “برنامه‌ریزی منطقه‌ای برداشت سیستمی“، ترجمه‌ی سید غلامرضا شیرازیان، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

  1. Becker & Morrison Aar. (1997), Public Policy & Rural-Urban. Migration،in: Gugler j. (1997), Cities in the Devi World، Oxford.
  2. Habitat، the Role of the Small and Intermediate Towns in National. Development، 1985، United Nation، Center for Human Settlements،  Nairobi
  3. Hansen N. (1972), Criteria for a Growth Center Policy، in: Hansen(1982) the Role of Small and intermediate Cities in national Development Process and Strategies، UNCRD، Nagoya، Japan.
  4. Izard، W،1960،Methods of Regional Analysis، Cambridge Mass، MIT Press
  5. Kolinsky (1978), Regional planning Today. Tehran، Plan Budget organization.
  6. Kudu A.(2001), urban Development، Infrastructure Financing and Emerging System of Governance in India، The Scout Report for Social Science Selection،April،2001،vol4.no.15.
  7. Rondinelli D.A. (1983) Secondary Cities in Developing Countries: Policies for Diffusing Urbanization.