چکیده

امروزه دانشگاه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین ابزار توسعه کشور به ‌حساب می‌آیند و نقش کلیدی و تأثیرگذار دانشگاه در ابعاد علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روز به روز آشکارتر می‌گردد. افزایش سطح علم و دانش در جامعه باعث بهبود وضعیت معیشت، کاهش مهاجرت، توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی می‌شود. هدف این پژوهش، تحلیل ظرفیت‌های گردشگری جزیره هرمز با تاکید بر کاربری دانشگاهی و بررسی نقش آن در توسعه گردشگری و رونق اقتصادی و اجتماعی جزیره هرمز می‌باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و تحقیق از نظر هدف، کاربردی می‌باشد که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌‌ای و مطالعات میدانی ( مصاحبه و پرسشنامه) انجام گرفته و نتایج حاصل از آن با استفاده از نرم افزار SPSS و با آزمون کای اسکوئر تک نمونه‌ای محاسبه شده‌‌ است و از تحلیل SWOT برای شناسایی قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها استفاده شده ‌است .نتایج به‌ دست ‌آمده نشان‌ می‌دهد وجود دانشگاه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جزیره هرمز تأثیرگذار ‌است و توسعه اراضی کاربری دانشگاهی تأثیر زیاد در توسعه گردشگری منطقه دارد. در پایان پژوهش راهکارهایی به‌ منظور پایدار کردن توسعه گردشگری و منافع اجتماعی و اقتصادی حاصل از توسعه دانشگاه برای مردم بومی جزیره هرمز ارائه شده‌ است.

واژه­های‌کلیدی

کاربری ‌اراضی دانشگاهی، توسعه گردشگری، توسعه اقتصادی و اجتماعی، جزیره هرمز

Abstract

Today, universities are considered as the primary means of development of the country and their significant and influential role in various aspects of science, culture, society, economy and politics become more and more clear. The increase of knowledge level in society leads in the improvement on living condition, the reduction in immigration as well as the economic and social development. The aim of this study is to investigate the role of university land use development in the tourism development as well as the social and economic prosperity of Hormuz  Island. The research method was descriptive-analytic. The study was also practical using library studies and surveys (interviews and questionnaires). Additionally, SPSS software and the single chi square test were employed to analyze the data. Furthermore, SWOT analysis was used to determine strengths, weaknesses, opportunities and threats. The results show that the universities are influential in social and economic development of Hormuz  Island. The findings also reveal that university land use development has significant impact on the tourism development of the region. To stabilize tourism development for local people on Hormuz  Island, some recommendations were presented at the end of the study.

Keywords

University land use, Tourism development, Social and economic development, Hormuz  Island

مقدمه

امروزه کاربری آموزشی و دانشگاهی یکی از مهم‌ترین کاربری‌های شهری است و سطوح قابل توجهی از فضای شهری را به خود اختصاص می‌دهد. خدمات آموزشی در سطح شهرها با سلامت و پیشرفت جوامع شهری ارتباط مستقیم دارد. بنابراین مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها با ارائه خدمات به مردم در روند توسعه ‌پایدار شهری نقش مهمی دارند و یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزی کاربری ‌اراضی شهری تامین و دسترسی مناسب خدمات آموزشی و دانشگاهی استNaeemabadi& et. al, 2013:2)).

 توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت‌ها و عملکردهای دانشگاهی بر اساس خواست‌ها و نیازهای جامعه شهری است. به ‌عبارت دیگر توسعه کاربری ‌اراضی، مجموعه‌ای از فعالیت‌های هدفمند است که محیط دانشگاهی را سامان می‌بخشد و درحد مقدور، خواسته‌ها و نیازهای جوامع شهری را در استفاده از اراضی فراهم می‌آورد (Pour mohammadi, 2008: 3 ).

شهرها به علت دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی از مقاصد مهم گردشگری محسوب می‌شوند. توسعه گردشگری شهری آثار مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی به دنبال دارد، در نتیجه ایجاد تعادل در این زمینه، به‌گونه‌ای که آثار مثبت بیش از آثار منفی باشد، نیازمند اتخاذ سیاست‌های برنامه‌ریزی و مدیریتی قوی است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه ‌پایدار بیش‌تر اهمیت می‌یابد (Taghvaee, Safarabadi, 2011: 35).

توسعه گردشگری در دنیا، به کارآمدی نظام مدیریتی، تقویت زیر‌ساخت‌ها و بهبود ظرفیت‌های لازم نیاز دارد. در نتیجه آموزش و تربیت نیروی انسانی برای برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در توسعه گردشگری و همچنین ارائه خدمات گردشگری یک عامل حیاتی است و از آنجایی‌که انسان‌ها به ‌عنوان یک بعد حساس و مهم در راه‌اندازی و ایجاد زیر ساخت‌های لازم و اداره و مدیریت در گردشگری مطرح می‌باشند و کیفیت خدمات‌ رسانی، منوط به شایستگی و انگیزش کارکنان آن است و شایستگی منابع انسانی نیز به عامل یادگیری آن‌ها وابسته است، نقشی که آموزش در توسعه‌ منابع انسانی این فعالیت‌ها دارد، بسیار حائز اهمیت است. در این میان دانشگاه‌ها یکی از مهم‌ترین دستگاه‌ها در خصوص آموزش این منابع هستند Siamian Gorji, 2012: 2)).

نظر به اهمیت توریسم در اقتصاد کشورهای در حال توسعه، نیاز شدید به توجه بیش‌تر به توسعه منابع انسانی به‌ عنوان یک اولویت اصلی به شمار می‌رود. آموزش از ارکان اصلی توسعه
‌ پایدار گردشگری است و موفقیت آینده‌ مدیریت گردشگری پایدار به اجرای اصولی مواردی همچون تربیت افراد، ارائه آموزش و آگاهی سازی و هشدارهای عمومی به مشاغل مرتبط با گردشگری بستگی دارد و از آنجا که گردشگری یک فعالیت خدماتی است و افراد در مشاغل مختلف و در سطوح متفاوت آن را ارائه می‌کنند، توجه به آموزش و ارتقاءء سطح فرهنگی و اعتقادی آنان یکی از رموز اصلی تضمین توسعه فرهنگی هر کشور به شمار می‌رود. اجرای آموزش و به‌سازی فکری و فرهنگی نیروی انسانی سبب می‌شود تا افراد بتوانند متناسب با فرهنگ‌های مختلف، برخورد مناسبی با گردشگران بین المللی داشته باشند(Shateri, 2012).

 بنابراین شکل‌گیری، پایداری و توسعه گردشگری در هر جامعه نیازمند امر آموزش است و سازمان جهانی گردشگری همواره بر این نکته تاکید کرده ‌است که صنعت گردشگری نیازمند افراد شایسته و دارای مهارت‌های لازم است و برنامه‌ریزی برای توسعه منابع انسانی و سرمایه گذاری در تعلیم و آموزش، می‌تواند کارایی فرد را بالا برده و رقابت‌پذیری را افزایش دهد و باعث توسعه گردشگری و در نتیجه کمک به رشد و توسعه شهری و منطقه‌ای شود(  Khodaee & et.al, 2012: 50).

بررسی در مورد نقش دانشگاه در توسعه منطقه‌ای نشان ‌می‌دهد که اگر چه توسعه مراکز آموزش عالی در یک منطقه بیش‌تر برای توسعه انسانی و برای رفع نیازهای نیروی انسانی آن منطقه صورت می‌گیرد ولی آثار دیگری نیز دارند که برخی از مهم‌ترین آن عبارتند از:

- ایجاد جاذبه‌های شهری و جلوگیری از مهاجرت‌های ناخواسته و گسترش بی‌رویه شهرهای بزرگ؛

- ارائه خدمات کتابخانه‌ای دانشگاهی محلی و تاثیر آن در رشد و شکوفائی دیدگاه‌های مربوط به افراد منطقه؛

- اقتصادی شدن اجرای بسیاری از طرح‌های عمرانی نظیر احداث جاده‌های مناسب بین شهری یا امکانات حمل و نقل؛

- گسترش زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی؛

- ایجاد زمینه‌های گسترده همکاری دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با ادارات منطقه برای رفع مشکلات و ارائه بهتر خدمات؛

- ارائه خدمات مشاوره‌ای در تمام زمینه‌های علمی، صنعتی، کشاورزی و علوم انسانی و اجتماعی.

- عرضه خدمات فنی و تخصصی استادان دانشگاه به موسسه‌های کوچک و متوسط منطقه؛

- ارائه نظرات تخصصی به مراکز تصمیم‌گیری و رفع مشکلات منطقه؛

-  تکمیل حلقه‌های ارتباطی صنعت و دانشگاه از طریق ارتباط مستمر و همکاری مشترک بین مراکز آموزش عالی و واحدهای تولیدی و شهرک‌های صنعتی در منطقه؛

-  سازماندهی برای انجام تحقیقات کاربردی و مورد نیاز منطقه، متمرکز کردن پژوهش‌های انجام ‌شده در منطقه برای جلوگیری از انجام تحقیقات تکراری، رواج پژوهش‌های بومی(Kouhnabi, 2003: 52).

-  انتقال آموزش و فرهنگ دانشگاهی به نقاط نسبتاً دور مراکز شهری.

بنابراین دانشگاه‌ها امروزه به‌عنوان مهم‌ترین مراکز علمی و پژوهشی شناخته می‌شوند که مسئول پیشرفت علمی مناطق به‌حساب می‌آیند‌، در عین‌حال دانشگاه‌ها با زمینه‌سازی‌های فرهنگی و انجام پژوهش‌های کاربردی در مناطق و ارائه نتایج آن‌ها به سیاست‌گزاران مربوطه می‌توانند نبود تعادل‌های اجتماعی و اقتصادی را به حداقل برسانند. از سوی دیگر با گسترش دانشگاه‌ها و تربیت نیروی انسانی متخصص در منطقه و ایجاد قطب‌های تخصصی و پژوهشی و رشته‌های متناسب با نیاز مناطق با اتکاء به بخش خصوصی و مشارکت‌های مردمی، فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی را به همراه حفظ منابع و حفاظت از محیط زیست که اساس توسعه‌پایدار است می‌توان به نحو مطلوبی انجام داد(Ostad hossein, kouhnabi, 2003: 52).

تأسیس دانشگاه در دورترین و محروم‌ترین مناطق کشور زمینه‌ای است برای راهیابی جوانان این مناطق به دانشگاه و جلوگیری از مهاجرت جوانان به شهرهای بزرگ و خارج از کشور و فرصتی است برای تخصصی شدن آموزش و کسب مهارت فنی و حرفه‌ای و ارتقاء منزلت اجتماعی و سطح فرهنگ عمومی که منجر به توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم می‌گردد(Arasteh & Amiri, 2012: 32).

هدف این پژوهش، تحلیل ظرفیت‌های گردشگری جزیره هرمز با تاکید بر کاربری دانشگاهی و بررسی نقش آن در توسعه گردشگری و رونق اقتصادی و اجتماعی جزیره هرمز می‌باشد، لذا سئوالات زیر در جهت رسیدن به ‌این هدف مطرح گردیده‌ است:

1. آیا توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی و توسعه خدمات‌دهی به دانشجویان در اشتغال‌زایی مردم بومی جزیره تأثیرگذار است؟

2. آیا توسعه خدمات‌‌‌دهی دانشگاه می‌تواند در توسعه گردشگری جزیره موثر باشد؟

3. آیا حضور دانشجویان غیر بومی در توسعه گردشگری و مبادله فرهنگی و توسعه اجتماعی جزیره هرمز تأثیرگذار است؟

4. آیا آسان‌تر شدن راه دسترسی جزیره هرمز به بندرعباس در جذب بیش‌تر دانشجو و توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی و رونق اقتصادی جزیره موثر است؟

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

توسعه بیش از آن که مفهومی اقتصادی باشد، امری است فرهنگی و دانشگاه به‌عنوان یک نهاد فرهنگی می‌تواند در فرآیند توسعه نقشی ممتاز ایفاء کند. توسعه فرهنگی به معنای به وجود آمدن شرایط و امکانات مادی و معنوی مناسب برای افراد جامعه، ایجاد تفکر توسعه در بین مردم و شناساندن جایگاه آنان، رشد و افزایش آگاهی و دانش آن‌ها، زمینه‌سازی برای تحول و پیشرفت جامعه و در مجموع ایجاد زمینه‌هایی فرهنگی برای توسعه است. توسعه فرهنگی مقدم بر ابعاد دیگر توسعه شمرده می‌شود(Dehdari Ebrahimi, 2011: 440).

نقش برجسته دانشگاه در توسعه فرهنگی به مفهوم عام و توسعه صنعتی به مفهوم خاص آن، در دو فعالیت عمده آموزشی و پژوهشی نهفته است. نقش آموزشی دانشگاه در فرآیند توسعه، بر تربیت نیروی انسانی که کلید و راه‌گشای توسعه صنعتی به‌ عنوان مهم‌ترین محور توسعه محسوب می‌شود، استوار است و نقش پژوهشی آن نیز در تحقیقات بنیادی و کاربردی که شرط لازم برای موفقیت توسعه صنعتی است تبلور می‌یابد. ضرورت ارتباط دانشگاه با صنعت ناشی از نیازهای متقابل برای سرعت بخشیدن به فرآیند توسعه است. دانشگاه‌ها از یک‌ سو تامین ‌کننده نیروی انسانی علمی و متخصص در سطح عالی هستند و از سوی دیگر بسیاری از توانائی‌های علمی، تحقیقاتی و آزمایشگاهی در دانشگاه‌ها مستقر است. یعنی دو پیش شرط اساسی توسعه صنعتی در دانشگاه است. از طرفی صنعت نیز نقش بسیار مهمی در توسعه هر کشوری ایفاء می‌کند. ضمن این ‌که آزمایشگاه عملی و مکانی برای تجربه آموخته‌های دانشگاهی به ‌شمار می‌رود، در عین‌ حال برای تحقیق و توسعه به نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص برای مشاغل فنی و مدیریتی نیاز دارد. در نتیجه نیازهای متقابل دانشگاه و صنعت و نیازهای توسعه ایجاب می‌کند که همکاری و ارتباط نزدیکی میان دانشگاه و صنعت وجود داشته باشد. کارآموزی به ‌عنوان واسطه نقش مهمی در ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت دارد. کارآموزی ابزاری است برای تبدیل زبان علم به تجربه و تلاشی در جهت ایجاد حلقه‌هائی که مشکلات صنعت را به مراکز آموزشی و تحقیقاتی منتقل می‌کند(Mahdavi, 1995: 1 ).

کارآفرینی و نوآوری در دانشگاه از یک‌ سو ، تداوم و بسط

فعالیت‌های تدریس و پژوهش است و از سوی دیگر قابلیت تبدیل دانش به سرمایه است. دانشگاه کارآفرین یک مفهوم نو ظهور است و متصل کردن دانشگاه‌ها از نگهدارنده دانش به تولید کننده دانش می‌باشد( Nikraftar, 2007: 2 ).

عمده فعالیت‌های مراکز کارآفرینی دانشگاه‌های سراسر کشور:

- ترویج فرهنگ کارآفرینی در میان دانشجویان دانشگاه‌ها.

- آشنائی دانشجویان و دانش ‌آموختگان دانشگاهی با مهارت‌های کارآفرینی از طریق دوره‌های آموزشی؛

- ارائه مشاوره‌های مربوط به چگونگی شکل‌دهی فعالیت‌های کارآفرینانه و کسب کارهای کوچک؛

- برقراری سمینار و دوره‌های آموزشی خاص اساتید دانشگاهی غیرآشنا با مبانی کارآفرینی؛

- کمک به دانش‌آموختگان دانشگاهی در تدوین طرح کسب‌ و کار خود؛

- ارتباط ارگانیک با سایر مراکز دانشگاهی نظیر مراکز تحقیقات، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری به ‌منظور توسعه ایده‌های کارآفرینانه دانش‌آموختگان دانشگاهی (Group Entre…, 2005: 5).

 پارک‌های علم و فناوری به عنوان یکی از نهادهای اجتماعی و حلقه‌ای از زنجیره توسعه اقتصادی با هدف افزایش نوآوری فناورانه، توسعه اقتصادی و اشتغال‌زائی متخصصان و صاحب نظران اندیشه به وجود آمده‌اند. لذا در راستای دستیابی به اهداف توسعه کشور، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دارای نقش مهمی در زمینه ایجاد پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری می‌باشند(Soleimani, 2012: 2 ).

 لیندن اشتاین والشاک، ماری[1](1997)، در بررسی نقش دانشگاه‌های تحقیقاتی در توسعه اقتصادی منطقه‌ای، به ‌این نتیجه رسیده ‌است که دانشگاه‌های تحقیقاتی نقش موثری در توسعه اقتصادی منطقه ایفاء می‌نمایند به شرط آنکه یک درک عمیق‌تر و وسیع‌تر از فاکتورهای اثرگذار بر توسعه اقتصادی را برای یک جامعه در نظر بگیرد، این بدین معنی می‌باشد که ارتباطات و مواردی که نیاز به توسعه در دانشگاه دارند مانند برنامه‌های انتقال تکنولوژی و پارک‌های علمی و ... مورد شناخت قرار گیرند(Lindenstein, 1997)

دانشگاه ایلینویز شمالی[2]( 2005)، در بررسی نقش تحصیلات‌ تکمیلی در توسعه اقتصادی به‌این نتیجه رسیده ‌است که برای ایجاد یک زیرساخت آموزشی مورد نیاز یک اقتصاد رو به رشد، تمامی بخش‌ها اعم از خصوصی و عمومی نیازمند به پذیرش یک توافق مشترک می‌باشند که سطح آموزش را از دبیرستان به تحصیلات عالی افزایش داده تا بتوان به نیروی کاری پیوسته و مداوم با مهارت‌های مورد نیاز برای ایجاد اقتصاد جدید و دراز مدت دست یافت(Northern Illinois University, 2005).

دانشگاه پرست کریک منچستر[3] ( 2006 )، در بررسی نقش دانشگاه‌ها در نوآوری و توسعه اقتصادی، تئوری، اندازه‌گیری و تجربه، بر روی نقش دانشگاه‌ها بر توسعه علمی منطقه‌ای و اقتصاد بومی تاکید دارد(PREST University, 2006).

لبران[4]و همکاران (2006)، در بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصادی کانادای شمالی به‌این نتیجه رسیده ‌است که نقش دانشگاه‌های کانادا در سرویس دادن به جامعه است، تعامل با گروه‌های جامعه‌، حمایت از توسعه بومی، فراهم آوردن امکاناتی از قبیل تئاتر، موزه، گالری‌های هنری، تالار کنسرت، مرکز کنفرانس، کتابخانه و مجتمع‌های ورزشی از جمله نقش‌های اساسی دانشگاه در جامعه استLebrun, & et. al, 2006)).

کاستل[5]و همکار (2009)، در بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصاد و جامعه به ‌این نتیجه رسیده ‌است که دانشگاه‌ها نقش مرکزی تولید علم و تکنولوژی و ظرفیت لازم برای آموزش نیروی لازم کاری در بخش‌های تولیدی و مدیریت را دارا است، همچنین دانشگاه‌ها فرصتی برای برابرسازی و دموکراتیک کردن جامعه توسط ایجاد موقعیت‌های مساوی ممکن برای مردم است که این نه فقط در رشد اقتصادی بلکه برای برابری اجتماعی و یا حداقل نابرابری می‌باشد.(Castells, 2009)

 زاهاراستوس[6]و همکار (1995)، در بررسی ساختار آموزشی تخصصی توریست در جزایر یونان بر ارتقاءء سطح آموزشی تمام کارمندان در بخش توریسم با آموزش تحصیلات عالی در زمینه برنامه‌ریزی توسعه توریسم تاکید شده‌ است(Zaharatos, 1995).

اصفهانی (1385)، در بررسی نقش دانشگاه در توسعه فرهنگ عمومی بر سیاست‌گذاری فرهنگی نظام آموزش عالی، تفسیر فرهنگ بومی، سیاست‌گذاری فرهنگی، از بین بردن شکاف بین

آرمان‌های فرهنگی و واقعیت‌های فرهنگی جامعه و مناسب سازی پژوهش‌های دانشگاه‌ها با نیازهای کشور تاکید شده‌ است .(Esfahani, 2006: 62)

احمدی ده‌قطب‌الدینی و همکار (1386)، در بررسی کارکردهای دانشگاه‌های ایران در عصر تکنولوژی با تحلیل SWOT به ‌این نتیجه رسیده ‌است که امروزه دیگر دانشگاه‌ها نمی‌توانند به بودجه کمکی دولت یا شهریه دانشجویان اکتفا کنند، بلکه ضروری است که درآمدهای دیگری نیز جذب کنند که یکی از راه‌های آن جذب سرمایه‌های خارجی به صورت‌های مختلفی چون انجام پروژه‌های تحقیقاتی بیرون از دانشگاه‌ها وانعقاد قراردادهای مشاوره‌ای با شرکت‌ها و مراکز مختلف و جذب کمک‌های مردمی می‌باشد (Ahmadidehghotbodini & et. al, 2007: 70).

نیک رفتار (1386)، در بررسی نقش مراکز رشد دانشگاهی در ایجاد اشتغال به‌این نتیجه رسیده ‌است که نقش مراکز رشد دانشگاهی، کمک به فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها در جهت کارآفرینی می‌باشد و در حقیقت، فاصله بین صنعت و دانشگاه را از بین برده و این امر نه تنها باعث اشتغال‌زائی می‌شود بلکه به اقتصاد کشور کمک کرده و باعث بهبود آن می‌گردد (Nikraftar, 2007:2).

صمدیان، حسینی (1388)، در بررسی نقش آموزش بر توسعه زیرساخت‌ها در صنعت توریسم ایران به ‌این نتیجه رسیده‌ است  که برنامه‌های آموزشی باعث توسعه منابع انسانی در جهت اشتغال‌زائی در صنعت گردشگری می‌باشد. افزایش موسسات تحصیلی و آموزشی با تاکید بر گسترش رشته مدیریت جهانگردی در دانشگاه‌ها به ‌منظور تقویت علمی این صنعت و ایجاد انگیزه در بخش خصوصی جهت ایجاد دانشکده و موسسات حرفه‌ای آموزش گردشگری در زمینه هتل‌داری، تورگردانی از راهکارهای توسعه منابع انسانی می‌باشد (Samadian, Hosseini, 2009)

نیکروز و همکاران (1389)، در بررسی ضرورت ساخت دانشگاه توریسم در استان کهکیلویه و بویر احمد به‌این نتیجه رسیده‌ است که به نظر می‌رسد ساخت دانشگاه توریسم در مکان‌های توریست خیز و دارای استعداد گردشگری یکی از تدابیر اساسی رونق این صنعت و محرومیت‌ زدائی در سطح منطقه می‌باشد (Nikrouz & et. al, 2010).

ساعی و ترابی (1389)، در بررسی نقش دانشگاه آزاد اسلامی در ارتقاءء گفتگوی میان فرهنگ‌ها به‌ این نتیجه رسیده‌ است  که دانشگاه آزاد اسلامی توانسته با حضور در دور افتاده‌ترین مناطق کشور و تاسیس رشته‌های مرتبط با مقوله فرهنگ و گسترش ارتباطات فرهنگی، زمینه‌ساز درک متقابل بیش‌تر میان خرده فرهنگ‌ها گردد(Saee,Torabi, 2010).

سلیمانی (1391)، در بررسی پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری به‌ این نتیجه رسیده‌ است  که پارک‌های علم و فناوری به‌ عنوان واحدهای تحقیق و توسعه یکی از راه‌های اصلی برای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی است(Soleimani,2012:3).

رستمی و خلیل‌پور (1391)، در بررسی نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق محروم به ‌این نتیجه رسیده‌ است  که بین وجود دانشگاه آزاد اسلامی در مناطق محروم و راهبرد توزیع مجدد و شاخص‌های توسعه انسانی در این مناطق همبستگی وجود دارد. همچنین تحقیق در مناطق مختلف نشان داده است که بین اجرای برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و آموزشی دانشگاه و نقش آن در توسعه و احساس امنیت اجتماعی همبستگی معنا دار وجود دارد. یکی از اقدامات موثر دانشگاه آزاد اسلامی با در نظر گرفتن اصل توسعه مناطق محروم، اقدام به پذیرش دانشجو بدون برگزاری آزمون می‌باشد و یکی از ایرادات جدی به این دانشگاه، تأسیس رشته‌ها بدون در نظر گرفتن نیاز مناطق محروم می‌باشد.(Rostami, Khalilpour, 2012: 2)

روش تحقیق

روش تحقیق توصیفی‌ ـ تحلیلی و تحقیق از نظر هدف، کاربردی می‌باشد که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی حاصل از مصاحبه و پر کردن پرسشنامه انجام گرفته‌ است. حجم نمونه ‌این تحقیق 89 نفر از دانشجویان بومی و غیر بومی و 42 نفر از مسئولین دانشگاه‌های آزاد بندر‌عباس، قشم، هرمز و مسئولین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان و شورای شهر و شهرداری جزیره هرمز را شامل می‌شود.

نتایج به ‌دست‌ آمده از پرسشنامه‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون کای اسکوئر تک‌نمونه‌ای محاسبه شده‌ است  و از تحلیل SWOT برای شناسایی قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها و ارائه مهم‌ترین راهبردهای توسعه گردشگری و اقتصادی در جزیره هرمز استفاده شده‌ است.

نرم افزار SPSS: از معروف‌ترین نرم افزارهای آماری برای تحلیل داده‌ها در علوم اجتماعی به شمار می‌آید. این نرم‌افزار برای پژوهش‌هایی که از پرسشنامه استفاده شده بسیار سودمند است و به دلیل سادگی و پوشش نسبتا مطلوب روش‌های آماری تبدیل به یکی از پرکاربردترین نرم افزارهای آماری در کشور ما شده‌ است.

آزمون کای اسکوئر: از آزمون‌های ناپارامتری است که می‌تواند برای نمونه‌های منفرد و یا برای مقایسه به کار می‌رود. آزمون کای اسکوئر دو ویژگی دارد، اول این‌که از داده‌های اسمی یا طبقه بندی شده‌ استفاده می‌کند و دوم این‌ که از این آزمون می‌توان برای مقایسه داده‌های واقعی با الگوی انتظارات کاربران استفاده کرد. فرمول آزمون کای اسکوئر:

X2 = ∑ (O – E) 2 / E)            (1)                    

در فرمول1، O مورد مشاهده شده کاربران و E مورد انتظار کاربران است. در آزمون کای اسکوئر معنی‌داری یکی از مهم‌ترین مفاهیم آزمون است و در حدی است که می‌توانیم بپذیریم نتیجه آزمون مورد تأئید است(Pourghorban, 2013).

محدوده مورد مطالعه

جزیره هرمز از توابع شهرستان قشم در استان هرمزگان می‌باشد. جزیره هرمز به مساحت 42 کیلومتر مربع با 5867 نفر)، یکی از جزایر چهارده‌ گانه استان هرمزگان است که در 8 کیلومتری جنوب شرقی بندرعباس در باریکه‌ای از دریا میان خلیج فارس و دریای عمان واقع است. هرمز از جزیره‌های آتشفشانی خلیج‌فارس و بیضی شکل است(Danesh Sabze Jonub Consulting .., 2008: 12) (شکل‌1و جدول‌ 1و 2).

شکل1. جزیره هرمز

(Pourghorban, 2013)

   در بررسی و تجزیه و تحلیل داده‌ها، چند نکته حائز اهمیت می‌باشد:

• با مراجعه به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان و سایر سازمان‌ها و مراکز مورد مطالعه در این تحقیق، آمار مکتوب و مستند و معتبری از تعداد گردشگران و حتی دانشجویان و کارمندان ورودی به جزیره موجود نمی‌باشد. آمار موجود، از تعداد بلیط‌های ورودی و خروجی کشتی بین بندرعباس و جزایر قشم و هرمز در باجه‌های بندرگاه استخراج شده که فاقد اعتبار لازم می‌باشد، چرا که در این تردد نه فقط گردشگران و دانشجویان بلکه مردم بومی هم دیده می‌شوند. در نتیجه ناگزیر به نتایج آماری حاصل از پرسشنامه استناد می‌شود.

• رشته‌های دایر در دانشگاه آزاد هرمز شامل حسابداری، حقوق، کامپیوتر، عمران، الکترونیک، نقشه‌کشی، زبان، تربیت بدنی، مربی کودک، گرافیک و امور بانکی در دو مقطع کاردانی و کارشناسی می‌باشد.
• به ‌دلیل عدم وجود این رشته‌ها در دانشگاه‌های بندرعباس و جزیره قشم و نداشتن آزمون ورودی، دانشجویان دانشگاه هرمز، اکثرا از بندرعباس و قشم، در حال تردد روزانه هستند.
• به ‌دلیل عدم وجود امکانات اقامتی، رفاهی و پذیرایی (هتل و رستوران) در جزیره هرمز، دانشجویانی که از سایر شهرهای نزدیک (میناب و ...)، به دانشگاه جزیره هرمز می‌آیند، نیز در بندرعباس یا قشم اقامت می‌کنند و در حال تردد روزانه هستند، مگر در شرایط بد آب و هوایی که ناگزیر در خانه‌های اهالی جزیره و یا در تنها مهمان‌سرای جزیره که دارای3 اطاق می‌باشد، اقامت می‌کنند.
• در حال حاضر دانشگاه نیز قادر به ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی به دانشجویان نمی‌باشد. به همین دلیل، در این تحقیق بر توسعه خدمات دهی دانشگاه (خوابگاه، کافی شاپ و رستوران)، برای ماندن دانشجویان در جزیره هرمز و توسعه گردشگری و اقتصادی تاکید شده‌ است.
• به دلیل بی‌سوادی اکثر مردم بومی جزیره، مردم بومی از جامعه آماری مورد مطالعه حذف شده‌اند.

جدول 1. جمعیت جزیره هرمز در چهار دهه اخیر

Source: Danesh Sabze Jonub Consulting .., 2008: 85

عملکرد و نقش غالب اقتصادی جزیره هرمز

در متون و کتاب­های برنامه­ریزی‌شهری، بوژو‌گارنیه و همکار او برای تعیین نقش غالب اقتصادی در یک منطقه یا شهر از یک شکل مثلثی استفاده کرده­اند که هر ضلع آن بین 1 تا 100 درجه‌بندی شده‌ است. هر ضلع نشانه یکی از فعالیت­های سه‌گانه است که درصد شاغلان در آن تعیین و روی این اضلاع درج می‌گردد و از تقاطع سه گانه سهم فعالیت­ها تعیین می­شود که نقش غالب اقتصادی بر چه محوری استوار است. سطح این مثلث به شش قسمت نامساوی تقسیم شده و هر سطح به‌ عنوان یک نقش (محدوده کشاورزی، صنعتی شدید یا کارخانه‌ای، صنعتی یا کارگاهی و تولیدی، خدماتی، بازرگانی و چند نقشی) برای شهر مشخص شده‌‌است. شکل‌2، نمونه ساده شده‌ای از مثلث بوژو‌گارنیه و محدوده‌های شش گانه آن را نمایش می­دهد (Hekmatnia, 2006).

شکل 2. مثلث بوژوگارنیه

اقتباس از: Hekmatnia, 2006

-      جزیره هرمز در حقیقت یک گنبد نمکی است. به همین دلیل امکان کشاورزی و دامداری در هرمز وجود ندارد؛

-      معاش مردم جزیره از راه ماهیگیری تا حدودی تامین می‌شود ولی با استاندارهای لازم برای تبدیل شدن به صنعت شیلات، فاصله زیاد دارد؛

-      معدن خاک سرخ نیز به دلیل انحصار آن به وسیله دولت و بخش خصوصی عایدی برای مردم بومی ندارد؛ با وجود جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و زمین شناختی، توسعه گردشگری بهترین گزینه برای توسعه اقتصادی و تولید اشتغال برای مردم بومی جزیره است؛

-      توسعه خدمات‌دهی دانشگاه برای ماندن دانشجویان در جزیره هرمز نیز به توسعه گردشگری کمک می کند؛

-      نقش غالب اقتصاد جزیره هرمز خدماتی است.

یافته‌ها

این جزیره تاریخی دارای 16 اثر تاریخی می‌باشد که 8 اثر آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. یکی از این آثار تاریخی
که جزء آثار ملی به ثبت رسیده‌ است ، مدرسه شریعتی با معماری الهام گرفته از دوره صفوی است که معماری آن منسوب به شخصی به نام جری پولاک در دوره پهلوی بوده ‌است. این اثر تاریخی با تغییر کاربری هم اکنون یکی از 3 ساختمان آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی در جزیره هرمز است. لذا وجود دانشگاه در جزیره هرمز نه تنها باعث اشتغال زایی و توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه می‌گردد بلکه با جذب دانشجویان غیر بومی که نوعی مسافران رفت و برگشتی با هدف تحصیل هستند و ایجاد انگیزه برای ماندن آن‌ها، باعث توسعه گردشگری و مبادله فرهنگی می‌شوند.

  در 8 سال گذشته بعد تاریخی جزیره بیش‌تر مورد توجه گردشگران بوده و قلعه‌ پرتغالی‌ها عامل اصلی شناسائی جزیره هرمز بوده ‌است. اما در طی2 سال اخیر اکوتوریسم و ژئو‌توریسم جزیره فعال‌تر از گردشگری تاریخی گردیده که در این میان وجود کوه‌های رنگی و جشنواره فرش‌های خاکی سهم به ‌سزائی در گردشگری طبیعی داشته‌ است و در حال حاضر سهم گردشگری تاریخی 40% (35% به‌علت قلعه و 5% بقیه آثار) و سهم گردشگری طبیعی 60% است(مصاحبه با رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان).

   به ‌منظور ارزیابی میزان تأثیر جاذبه‌های تاریخی در توسعه گردشگری جزیره هرمز از آزمون کای اسکوئر تک نمونه‌ای استفاده شده‌ است. در جدول3، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که 3/37% از پاسخ ‌دهندگان، میزان تأثیر جاذبه‌های تاریخی را زیاد و 9/25%، میزان تأثیر جاذبه‌های تاریخی در توسعه گردشگری جزیره هرمز را خیلی زیاد می‌دانند.

جدول 2. روند تغییرات جمعیت جزیره هرمز بر اساس سرشماری 1390

Source:Information & Statistic organization, 2011: 42

جدول 3. نقش جاذبه‌های تاریخی و طبیعی در توسعه گردشگری

در مورد میزان تأثیر جاذبه‌های طبیعی در توسعه گردشگری جزیره هرمز در جدول 3، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که 7/33% از پاسخ ‌دهندگان، میزان تأثیر جاذبه‌های طبیعی را زیاد و 8/41%، میزان تأثیر جاذبه‌های طبیعی در توسعه گردشگری طبیعی جزیره هرمز را خیلی زیاد می‌دانند.

در مورد میزان تأثیر قلعه ‌پرتغالی‌ها در جذب بیش‌تر گردشگران و توسعه گردشگری جزیره هرمز در شکل3، نتایج تحقیق نشان ‌می‌دهد که 3/34% از پاسخ‌دهندگان، میزان تأثیر قلعه‌پرتغالی‌ها را زیاد، 7/24% میزان تأثیر قلعه‌پرتغالی‌ها را در توسعه گردشگری جزیره هرمز خیلی زیاد می‌دانند.

شکل 3. نقش قلعه‌پرتغالی‌ها در توسعه گردشگری

   به ‌منظور ارزیابی میزان تأثیر گردشگری تاریخی و طبیعی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم جزیره هرمز در جدول 4، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که 2/38% از پاسخ ‌دهندگان، میزان

تأثیر گردشگری تاریخی و طبیعی را زیاد و 2/38%، میزان تأثیر گردشگری تاریخی و طبیعی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم جزیره هرمز را خیلی زیاد می‌دانند.

جدول 4. نقش گردشگری تاریخی و طبیعی در

 توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم جزیره

  در شکل4، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد به ‌اعتقاد 62% از       پاسخ‌ دهندگان، مهم‌ترین علت استقبال دانشجویان بومی و غیر بومی از دانشگاه آزاد جزیره هرمز پذیرش دانشجویان بدون آزمون ورودی می‌باشد. تشکیل کلاس‌ها در آخر هفته و نبودن بعضی از رشته‌ها مانند رشته تربیت بدنی در دانشگاه بندرعباس و قشم علت دیگر استقبال دانشجویان غیر بومی می‌باشد.

شکل4. علت استقبال دانشجویان از دانشگاه آزاد اسلامی

در جدول 5، نتایج تحقیق نشان ‌می‌دهد که به ‌اعتقاد 1/41% از پاسخ‌ دهندگان، حضور دانشجویان با تردد روزانه (به ‌عنوان مسافران رفت و برگشتی و ایجاد انگیزه برای ماندن آن‌ها)، تاثیر زیاد و 7/21% تأثیر خیلی زیاد در توسعه گردشگری جزیره دارد.
جدول 5. تاثیر حضور دانشجویان با تردد روزانه در

 توسعه گردشگری

  در جدول6، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به‌اعتقاد 9/38% از پاسخ‌دهندگان، توسعه کاربری‌اراضی دانشگاهی تاثیر زیاد و 4/29%، تأثیر خیلی زیاد در توسعه اقتصادی و اجتماعی جزیره دارد.

جدول 6. نقش توسعه دانشگاه در توسعه اقتصادی و اجتماعی

 جدول7، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به‌اعتقاد 9/34% از پاسخ‌دهندگان، حضور دانشجویان تاثیر زیاد، 7/35% تأثیر خیلی
زیاد در نحوه برخورد مثبت مردم بومی با گردشگران در جزیره دارد.

جدول 7. نقش و تاثیر دانشجویان در توسعه از لحاظ فرهنگی

در جدول 7، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 2/26% از پاسخ‌دهندگان، حضور دانشجویان تاثیر زیاد و 3/33% تأثیر خیلی زیاد در اختلال در الگوهای رفتاری سنتی و ترک فرهنگ بومی در جزیره دارد و همچنین به ‌اعتقاد 5/27% از پاسخ‌ دهندگان حضور دانشجویان تاثیر زیاد و 5/40%، تأثیر خیلی زیاد در تقویت ارتباطات بین فرهنگی دارد.

همچنین در جدول 8، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 

3/31% از پاسخ ‌دهندگان، وجود دانشگاه تاثیر زیاد و 45% تأثیر خیلی زیاد در  ایجاد اشتغال و استفاده از مردم بومی برای خدمات دهی به دانشجویان در دانشگاه دارد.

   در جدول 8، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 9/38% از پاسخ‌ دهندگان، حضور دانشجویان تاثیر زیاد، 1/48% تأثیر خیلی زیاد در افزایش تردد کشتی‌های مسافربری بین بندرعباس و جزیره هرمز دارد.

جدول 8. نقش دانشگاه‌ها در توسعه اقتصادی جزیره

     در جدول9، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 29% از پاسخ ‌دهندگان، توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی (مانند رستوران، کافی‌شاپ مجهز، خوابگاه مجهز و تاسیسات بهداشتی و رفاهی) در افزایش اشتغال مردم، تاثیر زیاد و 45% تأثیر خیلی زیاد در افزایش اشتغال و استفاده از مردم بومی برای       خدمات ‌دهی به دانشجویان در دانشگاه دارد.

جدول 9. تاًثیر توسعه کاربری اراضی دانشگاهی و توسعه

 خدمات‌دهی به دانشجویان در افزایش اشتغال

در جدول10، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به‌ اعتقاد 7/35% از پاسخ ‌دهندگان، توسعه خدمات‌ دهی دانشگاه (به صورت اجاره خوابگاه‌ها به گردشگران و یا استفاده از سایر خدمات مانند
 رستوران و تاسیسات بهداشتی)، تاثیر زیاد و9/42% تأثیر خیلی زیاد در توسعه گردشگری جزیره هرمز دارد.

جدول 10. تاًثیر توسعه خدمات دهی دانشگاه در توسعه‌گردشگری

در جدول11، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 8/32% از پاسخ‌ دهندگان، ایجاد امکانات خدماتی رفاهی و پذیرائی (مانند هتل و رستوران و تاسیسات و تسهیلات عمومی و سرویس‌های بهداشتی) در ماندن شبانه دانشجویان در
روزهای  آخر هفته (زمان تشکیل کلاس‌ها ) خصوصا در موقع امتحانات و به هنگام طوفانی بودن دریا)، تاثیر زیاد و 7/47%، تأثیر خیلی زیاد در جزیره هرمز دارد.

جدول 11. تاًثیر ایجاد امکانات خدماتی، رفاهی و پذیرائی

  در جدول 12، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 4/37% از پاسخ‌ دهندگان، ماندن دانشجویان در جزیره (به جای تردد روزانه) تاثیر زیاد و 4/34% تأثیر خیلی زیاد در جذب خانواده و آشنایان و توسعه گردشگری دارد.

  در جدول 13، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که به ‌اعتقاد 2/24% از پاسخ ‌دهندگان، آسان‌تر شدن راه دسترسی جزیره هرمز به بندرعباس از طریق اسکله نخل ناخدا تأثیر زیاد و 1/53% تأثیر خیلی زیاد در توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی و جذب بیش‌تر دانشجو و رونق اقتصادی جزیره دارد.

جدول 13. تاًثیر آسان شدن راه دسترسی جزیره هرمز به‌ بندرعباس

در جدول 14، نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد مهم‌ترین پیشنهاد و درخواست پاسخ ‌دهندگان و دانشجویان، توسعه امکانات خدماتی و رفاهی بیش‌تر از طرف دانشگاه مانند ساخت خوابگاه، بوفه و .... و تاسیس رشته‌های مرتبط با نیاز جزیره مانند رشته‌های زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، گردشگری، مرمت، محیط زیست و هنر می‌باشد. همچنین ایجاد مراکز تحقیقاتی پژوهشی و برگزاری همایش‌ها در رابطه با رشته‌های ذکر شده در دانشگاه و همچنین توسعه و بهینه کردن امکانات حمل و نقل و استخدام کارکنان بومی در دانشگاه برای ایجاد اشتغال از دیگر پیشنهادات و خواسته‌های پاسخ‌ دهندگان بود.

جدول 14. پیشنهاد پاسخگویان و دانشجویان

  به ‌منظور ارائه راهبردهای توسعه گردشگری و اقتصادی در جزیره هرمز عوامل چهارگانه تحلیل SWOT در جهت رفع ضعف‌ها و تهدیدها و تقویت فرصت‌ها و قوت‌ها مورد بررسی
 قرار گرفته ‌است که در جدول‌های 15 و 16، ارائه شده‌ است  (تعیین میزان وزن عوامل با روش دلفی انجام ‌شده است).

جدول 15. عوامل داخلی موثر بر توسعه گردشگری جزیره

      توضیح: در جدول 15، مجموع امتیاز وزنی در ارزیابی عوامل داخلی بین 5/2 الی 0/4 بیانگر میزان قوت است.

جدول 16. عوامل خارجی موثر بر توسعه گردشگری جزیره هرمز

        توضیح: در جدول 16، مجموع امتیاز وزنی در ارزیابی عوامل خارجی بین 5/2 الی 0/4 بیانگر میزان فرصت است.

با توجه به جدول 15، مهم‌ترین نقطه قوتی که جزیره هرمز در زمینه گردشگری از آن برخوردار است وجود جاذبه‌های طبیعی و زمین‌شناختی با امتیاز وزنی 16/0، برگزاری جشنواره‌های هنرهای محیطی ( فرش خاکی) با امتیاز وزنی 16/0، دهکده گردشگری با امتیاز وزنی 16/0، وجود جاذبه‌های تاریخی با امتیاز وزنی12/0، بکر بودن محیط و سواحل زیبا با امتیاز وزنی 09/0، وجود دانشگاه آزاد برای بالا بردن سطح سواد و توسعه فرهنگی اجتماعی مردم بومی با امتیاز وزنی 09/0، فاصله زمانی و مکانی بسیار کم با بندرعباس و قشم با امتیاز وزنی 08/0 می‌باشد. حمل و نقل دریائی به‌ عنوان یک جاذبه گردشگری و استفاده از آب و هوای مطبوع در فصول سرد سال و صنایع دستی و پوشش محلی زنان جزیره هرکدام با امتیاز وزنی 06/0 از دیگر قوت‌های جزیره هرمز است.

از مهم‌ترین ضعف‌های موجود در زمینه گردشگری جزیره عدم وجود حداقل امکانات رفاهی ( هتل، رستوران) و بهداشتی با امتیاز وزنی 28/0، ضعف تبلیغات با امتیاز وزنی 16/0، عدم شناخت از جاذبه‌های جزیره با امتیاز وزنی 12/0، عدم توجه برای حفظ و مرمت اصولی آثار تاریخی با امتیاز وزنی 08/0، عدم وجود تشکیلات گردشگری و راهنما و نداشتن مهارت در ارائه خدمات به گردشگران و عدم برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در زمینه گردشگری هر کدام با امتیاز وزنی 06/0 می‌باشد. کمبود کشتی‌های تندرو از بندرعباس به هرمز در مقایسه با قشم و عدم وجود برنامه‌ریزی دقیق برای حرکت کشتی‌ها هر کدام با امتیاز وزنی 04/0 و ضعف در سیستم حمل و نقل داخلی جزیره با امتیاز وزنی 04/0 از دیگر ضعف‌های موجود در زمینه گردشگری می‌باشد.

با توجه به جدول 16، مهم‌ترین فرصت‌هائی که جزیره هرمز در زمینه گردشگری وجود دارد می‌توان به مدیریت پایدار در توسعه گردشگری با امتیاز وزنی 32/0، توسعه اکو‌توریسم و ژئو‌توریسم با توجه به ظرفیت‌های موجود با امتیاز وزنی 24/0، ایجاد زیر ساخت‌ها و تسهیلات عمومی و ایجاد امکانات خدماتی رفاهی و درآمد‌ زائی و اشتغال ‌زائی برای مردم جزیره و ایجاد پارک‌های علم و فناوری و برگزاری همایش‌های زمین‌شناسی هر کدام با امتیاز وزنی 16/0، آسان‌تر شدن راه دسترسی به جزیره از طریق اسکله نخل ناخدا، احداث تله کابین با امتیاز وزنی 16/0 اشاره کرد. ایجاد بازارها و بازارچه‌های محلی و حفظ صنایع دستی و آداب و رسوم بومی و توسعه کاربری‌اراضی دانشگاهی در جهت توسعه گردشگری و رونق اقتصادی مردم بومی هر کدام با امتیاز وزنی 12/0، از دیگر فرصت‌های موثر بر توسعه گردشگری جزیره هرمز است.

از مهم‌ترین تهدیدهای موثر بر توسعه گردشگری جزیره هرمز می‌توان به عدم وجود مدیریت قدرتمند و نظارت بر خدمات گردشگری با امتیاز وزنی 32/0، افزایش هزینه‌های زندگی برای مردم بومی با امتیاز وزنی 09/0، تخریب محیط‌ زیست و ایجاد آلودگی محیطی با امتیاز وزنی 06/0 و آسیب رسیدن به فرهنگ بومی و سنتی جزیره با امتیاز وزنی 06/0 و خارج شدن مشاغل ایجاد شده از دست مردم بومی به دلیل جذب سرمایه گذار با امتیاز وزنی 06/0 اشاره نمود.

ارائه اصول راهبردهای چهارگانه SWOT

راهبردهای رقابتی (SO): (به‌عنوان استراتژی منتخب)

 این راهبرد که بر تمرکز نقاط قوت درونی و فرصت‌های بیرونی استوار است عبارتست از:

-   تقویت خدمات اطلاع رسانی و تبلیغات از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جزیره برای توسعه اکوتوریسم و ژئوتوریسم و گردشگری تاریخی با توجه به ظرفیت های موجود؛

-      ایجاد زیر‌ساخت‌ها و توسعه تاسیسات گردشگری مانند هتل و رستوران و اشتغال زایی و درآمد زایی برای مردم بومی؛

-      استفاده از سواحل زیبای جزیره در جهت ایجاد پلاژ و گسترش تفریحات و ورزش‌های آبی برای جذب گردشگران و استفاده از آب و هوای مطبوع در فصول سرد؛

-      توسعه وسائل حمل و نقل دریائی و آسان‌تر شدن راه دسترسی به جزیره از طریق اسکله نخل ناخدا؛

-      مدیریت پایدار در توسعه گردشگری.

راهبردهای تنوع ( ST)

این راهبرد در تنوع بخشی بر نقاط قوت درونی در مقابل تهدیدهای بیرونی متمرکز بوده و عبارتست از:

-      ارتقاء سطح بهداشت جزیره و تمیز نگاه داشتن سواحل و سطح شهر و ایجاد سرویس‌های بهداشتی در قسمت‌های مختلف جزیره؛

-      پائین نگاه داشتن قیمت امکانات اقامتی، رفاهی و خدماتی؛

-      ایجاد بازارچه‌های بومی و محلی برای حفظ صنایع دستی و آداب و رسوم بومی؛

-   تقویت نقش سازمان‌های مردم نهاد ( NGO) در توسعه گردشگری در زمینه تبلیغ و اطلاع رسانی، حفظ و نظارت، راهنمائی و تور گردانی و استفاده از توان مشارکتی مردم محلی در مراحل برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های گردشگری؛

-      اهمیت نقش مسئولان نهادهای مختلف گردشگری برای نظارت بر خدمات‌رسانی بموقع به گردشگران؛

-  برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های مختلف گردشگری در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی جزیره هرمز.

راهبردهای بازنگری (WO)

 این راهبرد ضمن تاکید بر نقاط ضعف درونی سعی بر بهره‌گیری از فرصت‌های بیرونی در جهت رفع نقاط ضعف می‌باشد و عبارتست از:

-      برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در توسعه‌پایدار گردشگری

-      ایجاد امکانات خدماتی، پذیرائی، رفاهی و بهداشتی و توسعه تسهیلات عمومی در جهت توسعه گردشگری؛

-      ارائه آموزش‌های لازم به مردم بومی که در بخش گردشگری فعالیت دارند؛

-      ایجاد تشکیلات محلی گردشگری و حمایت از راهنمایان محلی و سازماندهی کردن آن‌ها.

راهبردهای تدافعی (WT)

 هدف کلی این راهبرد کاهش ضعف‌های درونی و رفع تهدیدهای بیرونی است این راهبرد برای رفع آسیب پذیری منطقه مورد مطالعه است و عبارتست از:

-      توسعه و بهینه کردن وسائل حمل و نقل دریائی و حمل و نقل داخلی جزیره؛

-      طراحی وب سایت اینترنتی جهت معرفی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جزیره هرمز؛

-      توسعه و ایجاد بیمارستان‌های تخصصی درجهت جذب توریسم سلامت؛

-      مکانیابی جاذبه‌های جدید و جلوگیری از ساخت و ساز در مناطق بکر طبیعی و مناطق تاریخی و فرهنگی جزیره؛

-   دادن آگاهی به گردشگران قبل از ورود به جزیره در مورد جاذبه‌های طبیعی و تاریخی جزیره و همچنین در مورد آداب و سنن مردم بومی جزیره و احترام گردشگران به فرهنگ بومی.

بحث و نتیجه‌گیری

در 8 سال گذشته بعد تاریخی جزیره بیش‌تر مورد توجه گردشگران بوده و قلعه ‌پرتغالی‌ها عامل اصلی شناسائی جزیره هرمز بوده‌ است، ولی در طی 2 سال اخیر اکوتوریسم و ژئو‌توریسم جزیره فعال‌تر از گردشگری تاریخی گردیده که در این میان وجود کوه‌های رنگی و جشنواره فرش‌های خاکی سهم به ‌سزائی در گردشگری طبیعی داشته ‌است و در حال حاضر سهم گردشگری تاریخی 40% (35% به‌علت قلعه و 5% بقیه آثار) و سهم گردشگری طبیعی 60% است.

توسعه گردشگری در دنیا، به کارآمدی نظام مدیریتی، تقویت زیر ساخت‌ها و بهبود ظرفیت‌های لازم نیاز دارد. نتایج به ‌دست ‌آمده نشان می‌دهد توسعه گردشگری در جزیره هرمز با وجود جاذبه‌های تاریخی و طبیعی به دلیل نداشتن امکانات خدماتی و رفاهی و زیر ساخت‌های لازم، به کندی پیش ‌می‌رود.

با توجه به یافته‌های تحقیق و تحلیل داده‌های حاصل از پاسخ به سئوالات پرسشنامه، نتایج داده‌ها نشان‌ می‌دهد توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی در جزیره هرمز نه تنها باعث اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه می‌گردد، بلکه با جذب دانشجویان غیر بومی به‌ عنوان مسافران رفت و برگشتی با هدف تحصیل و ایجاد انگیزه برای ماندن آن‌ها، باعث توسعه گردشگری و مبادله فرهنگی می‌شوند.

به ‌اعتقاد 9/38% از پاسخ ‌دهندگان، توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی تاثیر زیاد و 4/29%، تأثیر خیلی زیاد در توسعه اقتصادی و اجتماعی جزیره دارد.

در پاسخ به سئوالات تحقیق نتایج نشان‌ می‌دهد(شکل 5):

سوال اول: به ‌اعتقاد 29% از پاسخ‌دهندگان، توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی تاثیر زیاد و 45%، تأثیر خیلی زیاد در افزایش اشتغال و استفاده از مردم بومی برای خدمات دهی به دانشجویان در دانشگاه دارد.

سوال دوم: به ‌اعتقاد 7/35% از پاسخ‌ دهندگان، توسعه خدمات دهی دانشگاه در روزهایی که تعداد گردشگران در جزیره بیش‌تر است به صورت اجاره خوابگاه‌ها به گردشگران و یا استفاده از سایر خدمات مثل کافی شاپ و رستوران تاثیر زیاد و 9/42%، تأثیر خیلی زیاد در توسعه گردشگری جزیره هرمز دارد.

سوال سوم: به ‌اعتقاد 1/41% از پاسخ ‌دهندگان، حضور دانشجویان به ‌عنوان نوعی از مسافران رفت و برگشتی و ایجاد تاسیسات لازم برای ماندن آن‌ها، تاثیر زیاد و 7/21%، تأثیر خیلی زیاد در توسعه گردشگری جزیره دارد و به ‌اعتقاد 5/27% از پاسخ‌ دهندگان، حضور دانشجویان تاثیر زیاد و 5/40%، تأثیر خیلی زیاد در تقویت ارتباطات بین فرهنگی دارد.

سوال چهارم: به ‌اعتقاد 2/24% از پاسخ‌ دهندگان، آسان‌تر شدن راه دسترسی جزیره هرمز به بندرعباس از طریق اسکله نخل ناخدا تأثیر زیاد و 1/53%، تأثیر خیلی زیاد در توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی و جذب بیش‌تر دانشجو و رونق اقتصادی جزیره دارد.

شکل 5. نمودار نتایج سئوالات تحقیق

راهکارها

با توجه به نتایج به ‌دست ‌آمده و پاسخ پرسش‌های تحقیق و قوت‌ها، ضعف‌ها و فرصت‌ها، تهدیدهای ارائه شده در جدول SWOT، راهکارها و پیشنهادات زیر در ارتباط با نقش توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی در جهت توسعه گردشگری و رونق اقتصادی اجتماعی جزیره هرمز ارائه می‌گردد:

-      سرمایه گذاری دانشگاه و بخش خصوصی در جهت توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی، برای ساخت خوابگاه و منازل جهت اجاره به دانشجویان و در ماه‌های گردشگر‌پذیر جهت اجاره به گردشگران؛

-      توسعه کاربری ‌اراضی دانشگاهی در جهت ایجاد امکانات و خدمات رفاهی بیش‌تر به دانشجویان مانند ساخت رستوران، کافی شاپ و امکان استفاده گردشگران از آن؛

-      استخدام بومیان جزیره در دانشگاه و ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی؛

-      برگزاری آموزش‌های عمومی برای بومیان جزیره در جهت ارائه خدمات بهتر به دانشجویان و گردشگران؛

-  ایجاد مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری زمین شناسی؛

-      تاسیس رشته‌های مرتبط با نیاز جزیره (زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، مرمت، گردشگری و محیط زیست) و برگزاری همایش در دانشگاه در رابطه با رشته‌های فوق در جهت توسعه ‌پایدار منطقه؛

-  ایجاد زیرساخت‌های خدماتی، امکانات رفاهی، بهداشتی و تاسیسات اقامتی و پذیرایی در جزیره برای جذب بیش‌تر گردشگران.