با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ارزیابی محیط زیست ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری

2 استادیار گروه شهرسازی و معماری دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

ضرورت و اهمیت توجه به زنان بدین سبب است که امروزه نیمی از جمعیت شهرها را زنان تشکیل می­دهند و در صورت تأمین امنیت آن‌ها، میزان استفاده زنان از فضای عمومی در پارک­های شهری بیش‌تر خواهد شد. از سوی دیگر، عدم احساس امنیت و رضایت از پارک­های شهری باعث می­شود که زنان این‌گونه از فضاها را ترک نمایند. هدف اصلی مقاله، بررسی میزان امنیت در انواع پارک­ها و تأثیر امکانات فیزیکی و محیطی و امکانات و خدمات فضاهای عمومی در احساس امنیت زنان می­باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی می­باشد که از ابزار پرسشنامه برای تجزیه و تحلیل داده­های گردآوری شده استفاده شده است. جامعه آماری شامل تمامی زنان استفاده کننده از پارک­های شهر تبریز می باشد و میزان حجم نمونه 320 نفر  تعیین گردید. نتایج تحقیق نشان می­دهد تفاوت معناداری از نظر احساس امنیت در انواع پارک­ها وجود دارد. نتایج آزمون تعقیبی توکی نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت زنان در پارک‌های محله­ای و ناحیه­ای بطور معنی‌داری پایین‌تر از پارک‌های حاشیه خیابان، شهری و فراشهری است. هم‌چنین نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می‌دهد میان کیفیت کالبدی و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (001/0=p و 29/0=r). نتایج دیگر تحقیق بیانگر وضعیت نسبتاً مناسب امنیت زنان در پارک­های شهر تبریز با میانگین 44/3 با سطح معنی‌داری آزمون 001/0  می­باشد.

تازه های تحقیق

همبستگی میان میفیت کالبدی و امنیت زنان- وجود امنیت نسبی برای زنان در پارک های تبریز

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing Women's Sense of Security in Public Spaces with Emphasis on Urban Parks, Case Study:

نویسندگان [English]

  • Mahdiyeh Mohammadi Birang 1
  • Ali Azar 2

1 M.A of Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran.

2 Assistant Professor Department of Urban Planning and Architecture, Maragheh Branch, Islamic Azad University, Maragheh, Iran

چکیده [English]

Today, the necessity and importance of dealing with women issue is due to the fact that women form half of the population of the cities, as a fact if the security of women is provided, the rate of women's use of public space in urban parks will increase. On the other hand, the lack of security and satisfaction with urban parks makes that women leave these spaces. The aim of this paper is to study the rate of security in different parks and the impact of physical-environmental facilities and public space services on the women’s sense of security. The research method is descriptive-analytical and a questionnaire is used to collect the data. The statistical population involves all the women using the public spaces of Tabriz city and the sample size includes 320 women. The results of the study show that there is a significant difference between the senses of security in different parks. The results of Tukey test indicate that women's sense of security in a neighborhood and regional parks is significantly lower than the roadside, and outside of the city parks.Also, The Pearson correlation analysis also show that there is a significant positive relationship between women's sense of security and environmental quality (p=0.001, r=0.43). Other results indicate relatively good condition for women's security in the parks of Tabriz (mean=3.44; Sig= 0.001).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Feeling of security
  • ‌ urban security
  • public spaces
  • urban parks
  • Tabriz

فضاهای شهری، مکآن‌هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق دارند. هم‌چنین،آن‌ها منحصر به جنبه کالبدی و فیزیکی نمی‌باشند و با حضور انسان و فعالیت معنا می­یابند. فضاهای عمومی شهری قدمتی دیرینه در تاریخ برنامه­ریزی شهری دارند و در ادوار مختلف به اشکال گوناگون در شهرها حضور یافته و سبب شکل‌گیری بافت شهری در پیرامون و یا بر حول محور خود گردیده‌اند(کاشانی‌جو، 1388: 96).

حضور مردم در فضاهای شهری، باعث افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان و افزایش سرزندگی و تعلق مکانی می­گردد. ساکنین یک شهر، فضا را می­سازند. مردم به جایی می­روند که مردم وجود داشته باشد (Shaftoe,2008:15). فضاهای عمومی انواع متفاوتی دارند که شامل پارک­های عمومی، میادین و پلازاها، فضاهی خاطره­انگیز، مال­ها، خیابآن‌ها، فضاهای بازی، فضاهای باز، پارک راه­ها، فضاهای باز بین ساختمآن‌ها می‎‌شوند (carmona,2010:166).

در برخی از کشورها، جرائم و خشونت­های شهری، به سبب  گسترش سلاح‌ها، سوء مصرف مواد و با بیکاری جوانان تشدید گردیده است. لذا، زنان و کودکان بیش‌تر در معرض خطر قرار دارند(به ویژه زمانی که قصد استفاده از امکانات و خدمات شهری را دارند). هم‌چنین، احساس ناامنی، فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی جامعه را تحت تأثیر قرار می­دهد. قابل ذکر است که بدون تلاش و برنامه‌ریزی برای حل مشکل ناامنی، چشم انداز توسعه پایدار بی‌معنی خواهد بود(http://unhabitat.org/2017).

امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می­دهند. حضور زنان در انواع عرصه­های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی در مقایسه با سال­های اولیة قرن بیستم، رشدی چشمگیر داشته و حضور آنان در فضاهای شهری، امروزه به یک الزام تبدیل گردیده است. رعایت حقوق منشور شهروندی ایجاب می­کند که زنان در جامعه و فضاهای شهری حضور یابند و آنان نیز همانند مردان، باید از شرایط برابر برای حضور در فضاهای عمومی شهری برخوردار باشند. ایجاد هرگونه محدودیت در استفادة زنان از فضاهای عمومی و پارک­ها، بر میزان سرزندگی و کیفیت زندگی و سلامت آنان تأثیر می­گذارد و می­تواند مانعی بر سر راه توسعه پایدار همه جانبه محسوب شود. از این رو امروزه، برنامه­ریزی شهری در واکنش به رهیافت­های گذشته، که در تعریف، تفسیر و اقدام برای برنامه­ریزی، تجربة زنان در فضاهای عمومی را نادیده می­گرفت­، به شدت به ابعاد جنسیتی حساسیت نشان می­دهد.

برنامه­ریزی و طراحی پارک­های امن برای زنان، نیاز به توجه دائمی به ویژگی­های کالبدی و اجتماعی فضا و ارزیابی مداوم از مفاهیم سرمایه اجتماعی و فیزیکی از فرایند برنامه­ریزی و طراحی دائمی به ویژگی­های کالبدی و اجتماعی فضا و ارزیابی مداوم از مفاهیم سرمایه اجتماعی و فیزیکی از فرایند برنامه­ریزی و طراحی فضا دارند (Dame & Grant,2002: 6). یکی از دلایل عدم احساس امنیت زنان در پارک­های شهری، عدم وجود ناظر (مسئول فضای پارک) و فقدان نظارت طبیعی است. بر این اساس، اکثر زنان به استفاده از فضاهای قسمت مرکزی پارک­ها متمایل هستند که تردد استفاده­کنندگان از فضا و نظارت جمعی بر فضا در آن نواحی بیش‌تر است و قسمت­های وسیعی از پارک عملاً از دسترس زنان خارج می‌باشد. زیرا زنان علاقه­مند به استفاده از مناطقی­ می‌باشند که ناظر در آنجا حضور داشته باشد. احساس ناراحتی زنان به تفصیل بیش‌تر توسط برگس، هاریسون و لیمب[1] (1988)، در مطالعه­ای که روی فضاهای باز گرینویچ انجام شده مورد بررسی قرار گرفته است (بییر و هیگینز،238:1391).

در اکثر مطالعات صورت گرفته شده امنیت شهری بیش‌تر بر روی مؤلفه­های اجتماعی امنیت در قالب مطالعات اجتماعی تحقیق شده و تأثیر  عوامل کالبدی در احساس امنیت در فضاهای شهری مغفول مانده است. جکوبز [2](1393)، از جمله برنامه­ریزان شهری است که متغیر  احساس امنیت در  فضای شهری را در کتاب مرگ و زندگی شهرهای آمریکایی را مورد مطالعه قرار داد. بر اساس نظر جکوبز هر چقدر میزان حضور مردم در فضای شهری بیش‌تر باشد به همان اندازه امنیت شهری به سبب نظارت جمعی ارتقاء می­یابد.

   کارمونا[3](2011)، در مقاله­ای با عنوان "طبقه‌بندی فضاهای عمومی معاصر" ضمن دسته­بندی فضاهای عمومی شهری به بررسی انواع فضاها از جمله فضاهای جداشده، فضاهای ناتوان کننده، فضاهای سوم، فضاهای حیطه­بندی و جدا شده به تأثیرات و نتایج مدیریت فضاهای عمومی شهری پرداخته است.

نیازی و فرشادفر(1392)، در مقاله "بررسی رابطه بین میزان اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بین زنان تهران" به بررسی مؤلفه متغیرهای عوامل اجتماعی و ارتباط آن با میزان احساس امنیت اجتماعی در شهر تهران پرداخته است. نتایج این تحقیق رابطه معناداری را بین دو متغیر میزان اعتماد اجتماعی در بین زنان جنوب تهران نشان می‌دهد.

   احمدی و کلدی (1391)، در مقاله "بررسی احساس امنیت اجتماعی زنان در شهر سنندج و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن" به بررسی عوامل تأثیر گذار در احساس امنیت زنان پرداخته است. یافته‌های توصیفی این تحقیق بیانگر احساس امنیت اجتماعی

 

متوسط در بین زنان شهر سنندج است و یافته‌های تحلیل حاکی از روابط معنادار بین امنیت محل سکونت و حمایت اجتماعی با احساس امنیت اجتماعی زنان می­باشد.

دیانت (1391)، نیز در پایان­نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان "بررسی احساس امنیت زنان در فضاهای عمومی مطالعه موردی: زنان ساکن در محلات مجاور با پارک آزادی شهر شیراز" به این نتیجه دست یافته است که با افزایش سن، میزان احساس امنیت زنان افزایش می‌یابد و زنان متأهل و شاغل احساس امنیت بیش‌تری در فضاهای عمومی مثل پارک دارند.

 با توجه به بررسی مطالع ‌های صورت گرفته شده، هدف اصلی مقاله حاضر سنجش میزان امنیت شهری در پارک های شهر تبریز و میزان احساس امنیت در انواع پارک­های شهر تبریز (به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای عمومی شهری) و تأثیر عوامل کالبدی و فیزیکی در میزان امنیت زنان می­باشد. براساس اهداف تحقیق، سؤال‌های اصلی این پژوهش عبارت است از چگونه می‌توان احساس امنیت زنان را در پارک­ها افزایش داد؟ آیا زنان در فضای پارک­ها احساس امنیت می­کنند؟ آیا بین مؤلفه کیفیت فیزیکی و کالبدی پارک­ها و احساس امنیت زنان رابطه وجود دارد؟ آیا میزان احساس امنیت زنان در انواع مقیاس‌های مختلف پارک متفاوت است؟ زنان در بدو ورود به فضای پارک، چه نوع جرائمی را احساس می­کنند؟ آیا طراحی محیطی و نظارت جمعی بر فضای پارک، در میزان امنیت زنان مؤثر است ؟

 

مبانی نظری

فضاهای عمومی، فضاهای اجتماعی هستند که عموماً باز و در دسترس همه شهروندان هستند. خیابآن‌ها، میدآن‌ها، پارک­ها و سواحل از جمله مهم‌ترین فضاهای عمومی شهری محسوب می‌شوند. بعضی از فضاهای اجتماعی مانند پارک­ها، فضای عمومی نیز نامیده می­شوند و برخی از فضاهای اجتماعی مانند کافی‌شاپ­ها، پاساژهای بزرگ تجاری و فضاهای مجازی به صورت شخصی اداره می­شوند و جزو فضاهای نیمه خصوصی هستند. فضاهای عمومی شهری، جامعه را و جامعه نیز فضاهای عمومی شهری را شکل می­دهد. روابط قدرت، اولویت­ها و مخاطرات بین آن‌ها نیز بدین صورت است(کارمونا، 1394: 57). قلمرو فضای عمومی که تحت عنوان بستری برای زندگی عموم مردم تعریف می­شود. در واقع فضای عمومی مکانی خنثی برای تعامل اجتماعی، مشارکت و برقراری ارتباط با دیگران است (همان: 219).

فضاهای شهری منعکس‌کننده روابط قدرت می باشند که رفتارها و تفاوت­های زن و مرد آن جامعه را بیان می­کنند. ترس زنان از حضور در فضاهای عمومی شهر بر اساس واقعیت­ها می‌باشد. زنان به خوبی می­دانند که در چه زمانی و از کدام  فضای شهری استفاده کنند (وجود رابطه بین احساس ترس و تجربه خشونت). اگر زنان به خاطر ترس نتوانند از فضای عمومی خاص (مانند پارک­ها) استفاده کنند، این نوع از فضاها برای تمامی افراد از لحاظ امنیتی روز به روز کاهش می‌یابد. بر این اساس، تحقق حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی، مهیا شدن زمینه توسعه پایدار شهر (از لحاظ مؤلفه اجتماعی و فرهنگی)، ارتقاء کیفیت محیطی پارک­ها، زندگی اجتماعی شهری و کاهش ترس و قربانی شدن  زنان از مواردی می‌باشند که ضرورت تأمین امنیت پارک­ها را برای استفاده زنان از این فضاهای شهری را آشکار می­سازد (Dame & Grant;2002:51).

در جامعه معاصر شهرنشینی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، با افزایش سطح جرم و جنایت، خشونت و بی قانونی نیز تشدید شده است. مطالعات جهانی نشان می­دهد که در کشورهای در حال توسعه، 60 درصد از ساکنان شهری حداقل در طول پنج سال گذشته جزو قربانیان جرم و جنایت قرار گرفته شدند. خشونت روز افزون و احساس ناامنی که ساکنان شهرها با آن مواجه هستند نیز به عنوان یکی از چالش­های عمده شهرنشینی در سراسر جهان محسوب می­شود.

شهر به عنوان یک فضای مشخص و متمایز از سایر فضاها از ترکیب هویت­های مستقل پیچیده تشکیل یافته است (Graham & Marvin,2001:23). امروزه، در تمامی شهرهای جهان به ویژه کلان‌شهرها، افزایش نرخ جرم و جنایت نگران‌کننده است و به یکی از دغدغه‌های مهم شهروندان، نهادها، رهبران و مقامات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوامع تبدیل شده است. معیارها و استانداردهای گوناگونی بر اساس ایده‌آل‌های فرهنگی و اقلیمی هر کشور برای زندگی شهری وجود دارد.

پژوهشگرها در یک چارچوب واقع بینانه،­ امنیت را در کلمات سیاسی و انتظامی تعریف کردند و به‌طور کلی بیشتر آن را به معنی حمایت از ارزش­ها و مقابله با خطرها و دشمن می‌دانند (Brownlow,2005:586). امنیت به عنوان یکی حق بنیادین و پیش نیازی برای ابقاء و ارتقاء رفاه و سلامت مردم و یکی از ابعاد اصلی در بحث شهروندی است. براساس تئوری نیازها در هرم مازلو (1968)، امنیت یکی از نیازهای ضروری و بنیادی برای تعالی انسان تلقی می­شود (پاکزاد و بزرگ،1394: 16). امروزه افزایش جرم به ویژه در کلان­شهرها نگران‌کننده است و به یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران شهری و شهروندان تبدیل شده است(پورمحمدی و همکاران، 1389: 8). امنیت از شاخص‌های

 

کیفی زندگی در شهرها می­باشد. فقدان امنیت در فضاهای مسکونی شهری می­تواند آسیب­های اجتماعی جدی را ایجاد نماید.

 از آنجا که فضاهای شهری امروزی، یکی از عواملی است برای وقوع ناهنجاری­های شهری و در نتیجه عدم وقوع امنیت در شهر، لذا بررسی جنبه­های کیفی و کمی امنیت، چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ اجتماعی در داخل هر یک از فضاهای شهری امری ضروری است (قرایی، 1389: 18).

یکی از تئوری­های مطرح شده در بحث امنیت شهری، نظریه « فضای قابل دفاع[4]» می‌باشد. این نظریه درسال ۱۹۷۲، توسط اسکار نیومن بیان گردید. اصول و مبانی فضای قابل دفاع با هدف اصلاح شرایط کالبدی یک محله شکل گرفته است. محله‌ای که ساکنان آن قادر باشند محیط اطراف خانه­های خود را کنترل کنند.

اصول فضای قابل دفاع بر مشارکت و خودیاری مردم تکیه دارد. براساس این نظریه، فقدان چهار عنصر از عوامل ایجاد فضاهای غیرقابل دفاع(مستعد جرم) هستند که شامل ایجاد حس قلمرو و مالکیت در فضای قابل دفاع، افزایش نظارت طبیعی که به ساکنان اجازه می­دهد افراد را شناسایی کنند و به وقایع قلمرو خود آگاه باشند، خلق تصویری امن از محیط اطراف که ساکنان آن را می­شناسند واز آن مراقبت می­کنند و در نهایت همسایه­ها باید بخشی از ناحیه امن و بزرگتری باشند که از آن در برابر خطرات حفاظت می­کنند و بالتبع محله خود را نیز حفاظت می‌نمایند (Coupland,1997:149).

رویکرد دیگری در زمینه طراحی دردهه ۱۹۷۰ و19۸۰ با عنوان [5]CITED (جلوگیری از جرم از طریق طراحی محیطی) مطرح شده است. این ایده بر اساس نظریات نیومن (۱۹۷۲) و ری جفری(۱۹۷۱) انتشار یافت. این نظریه در سال های اخیر به عنوان رویکردی فیزیکی-اجتماعی در جرم شناسی و برنامه‌ریزی شهری پدیدار شد و این ایده فضای قابل دفاع نیومن را پالایش کرد و بیشتر به یک رویکرد اجتماعی و کلی نگر نزدیک‌تر شد (Cozens, 2002:132). بنابراین، کارایی معیارهای محیطی و طراحی فیزیکی به عنوان وسیله‌ای برای کاهش جرائم و کاستن احساس عدم امنیت با محیط اجتماعی در هم تنیده است (برتاو، 1391: 116).

با توجه به تأثیر شرایط محیطی بر نوع بروز رفتار و احساس امنیت در فضاهای عمومی، در این پژوهش از نظریه روانشناسی محیطی به عنوان تئوری هدایت­گر تحقیق استفاده شده است.  این رویکرد به بررسی تعاملات و روابط میان مردم و محیط اطراف آن‌ها می‌پردازد.

به طور سنتی تأکید در روانشناسی محیطی بر این بوده است که چگونه رفتار، احساسات و حس امنیت و تندرستی انسان تحت تأثیر محیط فیزیکی قرار می­گیرد. مطالعات اولیه مباحث روانشناسی محیطی بر این تاکید داشتند که چگونه محیط­های ساختمانی به ازدحام یا به قول میلگرام[6] (1970)، به «اضافه بار حسی[7]» منجر می­شوند.

در سال­های اخیر، موضوعات مورد مطالعه روانشناسی محیطی، به شکل قابل ملاحظه­ای با تأکید بیش‌تر بر چگونگی تأثیر محیط‌های طبیعی بر انسان، و تأثیرات انسآن‌ها بر محیط فیزیکی و تعاملات آن‌ها با خطرات محیط انسان ساخت و محیط طبیعی گسترش یافته است (تی مک اندرو،1394:­2). احساس و ادراک محیط (ادراک نتیجه تصفیه پردازش اطلاعات دریافت شده توسط فرد می­باشد)، تابع متغیرهای متفاوتی چون تجربیات ذهنی، فرهنگ، مقیاس، خوانایی و شرایط طبیعی حاکم بر فضا است. در این میان اندازه فضا و شفافیت و وضوح بودن فضا، تأثیر زیادی در ادراک کلیت فضا و احساس امنیت دارند. تصویر ذهنی و راحتی محیط، ارتباطات و دسترسی­ها، فعالیت و کاربری­های داخل پارک و روابط اجتماعی از جمله عوال موثر در موفقیت این‌گونه از فضاهای شهری است( کارمونا و همکاران، 1394: 195).

 

محدوده مورد مطالعه

   شهر تبریز به­عنوان بزرگترین متروپل شمال غرب ایران با وسعتی حدود 25هزار هکتار در موقعیت جغرافیایی َ23، َ11، ْ46 طول شرقی و  َ9،ْ1، ْ38 عرض شمالی با ارتفاع متوسط 1340 متر در جلگه­ی تبریز قرار دارد. طبق آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، جمعیت منطقه شهری تبریز 2 میلیون نفر بوده است (مرکز آمارایران، 1395). به احتمال قوی مارکوپولو نام شهر را از زبان ساکنان آن توریس یا توریز شنیده، زیرا ابوالفداء نیز که معاصر وی بوده متذکر می­شود«تبریز مشهورترین شهر آذربایجان است و عامه آن را توریز گویند». بی­شک یکی از دوران مهم در تاریخ شهر کهن تبریز، دوره­ی ایلخانان است. در قرن 15 میلادی(قرن نهم هجری)، «کلاویجو، در تشریحات خود ذکر کرده است «توریس[8]» [تبریز] دارای 200000 خانه مسکونی بوده و سابقاً جمعیت بیش‌تری داشته و تجارت آن فوق العاده زیاد بوده است(گابریل،1348:­70).  

 

پارک‌های مورد مطالعه تحقیق شامل پارک­های زیر است:

 

پارک ائل گوُلی (فرا شهری)

   این پارک با مساحت 95 هکتار در قسمت جنوب شرق شهر و در منطقه 1 شهری واقع شده و در دوره آق ‌قویونلوها ایجاد شده و در دوره صفویان گسترش یافته‌است. عملکرد این مکان، فرا شهری بوده و یکی از مهم‌ترین مکان‌های گردشگری طبیعی شهر تبریز می­باشد. در داخل این پارک، کارکردهای گردشگری مانند مراکز ورزشی، تفریحی، اقامتی، پذیرایی و پارکینگ ایجاد شده است.

عملکرد چندگانه آن باعث موفقیت این فضای عمومی نسبت به سایر پارک­های شهر شده است و حضور پذیری مردم را در این پارک حتی در ایام سرد سال را بیش‌تر کرده است. عمارت کلاه ‌فرهنگی هشت‌ ضلعی موجود در مرکز دریاچه ائل­‌گولی که به عمارت ائل­ گولی شهرت دارد، امروزه بصورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

پارک مشروطه (شهری)

   این پارک با مساحت 12.6 هکتار در جنوب شهر تبریز و در نزدیک ترمینال بزرگ شهر قرار دارد. ولیکن به دلیل اختلاف سطح ارتفاعی و عدم دسترسی از داخل ترمینال، مسافران ورودی به شهر، کمتر از این پارک استفاده می­کنند. امکانات چندان زیادی در داخل آن وجود ندارد و پارک در اکثر قسمت­ها از طریق فنس و دیوار از سایر قسمت­های شهر جدا گردیده است. نداشتن مرکزیت پارک و طراحی نامناسب سیرکولاسیون­ها از دلایل دیگر استقبال کمتر شهروندان از این پارک می­باشد.

 

پارک باغ­میشه(منطقه­ای)

   پارک باغ­میشه در شمال شرق تبریز قرار دارد و هم‌زمان با توسعه فیزیکی شهر و با توجه به نیاز ساکنین  مناطق رشدیه و

 

 

 

 

 

 

 

 

با توسعه فیزیکی شهر و با توجه به نیاز ساکنین  مناطق رشدیه و باغ میشه احداث گردیده است. این پارک با مساحت 11 هکتار در منطقه 2 شهرداری قرار دارد. امکانات داخل پارک وسایل ورزشی و بوفه می­باشد و علی­رغم قرارگیری در کنار شریانی­های درجه 1 شهر، استقبال زیادی از این پارک نمی شود.

 

پارک شقایق(ناحیه­ای)

   پارک شقایق در منظقه 1 شهری و در داخل محلات حاشیه‌نشین ( انتهای خیابان سرباز شهید) قرار گرفته و مساحت آن 1/2 هکتار است. با توجه به قرارگیری پارک در داخل توده­های ساختمانی و پایین بودن نفوذپذیری و دسترسی، در مقایسه با جمعیت بالای منطقه، استفاده‌کنندگان آن زیاد نیست. پوشش عملکردی این پارک یک کیلومتر می­باشد.

 

پارک رسالت (محله­ای)

   پارک محله­ای رسالت در غرب تبریز و در بافت نسبتاً جدید و طراحی شده قرار دارد. مساحت آن برابر 8600 مترمربع می­باشد و از نفوذپذیری بالایی برخوردار می‌باشد. این پارک غیر از وسایل بازی برای کودکان، فاقد امکانات و خدمات است، لذا در اکثر اوقات روز خلوت می­باشد.

 

پارک­های حاشیه­ای (نواری)

   پارک­های حاشیه خیابان 29 بهمن از نوع پارک­های نواری شکل می­باشند که بصورت پراکنده در اطراف خیابان اصلی شهری قرار گرفته شدند. هم‌چنین، از جانب عابران، برای رفع خستگی و تمدد اعصاب استفاده می­شود. پارک­های حاشیه­ای (نواری) در محدوده  سه­راهی ولی عصر(عج) تا فلکه دانشگاه قرار گرفتند. محدوده­های مورد مطالعه در شکل 1و ارتباط پارک‌های مورد مطالعه با سایر کاربری­های شهری در شکل 2، نشان داده شده است.

 

 

شکل 1.محدوده­های مورد مطالعه (شهر تبریز)

 

شکل 2. ارتباط پارک­های مورد مطالعه با سایر کاربری­های شهری 

 


روش انجام پژوهش

تحقیق حاضر از نوع کاربردی- توسعه­ای می‌باشد و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. هم‌چنین، شالوده مطالعه مبتنی‌بر عملیات میدانی(مشاهده) با استفاده از ابزار مصاحبه، پرسشنامه­ و بهره­گیری از اسناد و مدارک موجود می­باشد. جامعه آماری شامل تمام زنانی می­شود که از پارک­های شهر تبریز استفاده می‌کنند.

 

بر اساس نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای و با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 320 نفر می‌باشد. اطلاعات جمع­آوری شده توسط نرمSpss  در قالب آمار توصیفی و آمار استنباطی مانند آزمون همبستگی پیرسون و آنالیز واریانس یک‌طرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. هم‌چنین، از آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه نتایج زوجی احساس امنیت در انواع پارک­های شهری استفاده شد.

مؤلفه و شاخص­های ارزیابی امنیت زنان از نتایج مطالعات قبلی درباره امنیت زنان در پارک­های شهری (پژوهش­های داخلی و خارجی)از جمله تئوری نظارت جمعی بر فضا جین جیکوبز(1961)، نظریه فضای قابل دفاع اسکار نیومن (1972) و نطریه پنجره­های شکسته جیمز ویلسون(1982) استخراج شده است.

برای سنجش مؤلفه کیفیت دید در پارک های شهر تبریز از 10 گویه شامل روشنایی در طول شب، وضعیت نگهداری لامپ­ها، تشخیص چهره افراد از فاصله 25 متری، مکان قرار گیری لامپ‌ها، کیفیت روشنایی معابر، وضوح بودن مسیر حرکتی، قابل مشاهده بودن تردد سایر افراد، وجود کنج­ها، امکان پیش‌بینی مسیر حرکتی، امکان دور شدن از محل خطر و فرار به مکان امن، شنیدن صدا در موقع خطر و برای مؤلفه کیفیت کالبدی از 12 گویه شامل وضعیت مبلمان، وجود تابلوهای اعلان خطر، گم نشدن در فضا، تردد وسایل نقلیه، چشم انداز، وجود اِلمان و بناهای شاخص، کاربری مختلط، بهداشت محیط، آلودگی صوتی، آلودگی بصری، نورپردازی، کیفیت طراحی فضا در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. اعتبار طراحی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ با 882. مورد تایید قرار گرفت.

تجزیه و تحلیل داده­ها

در این قسمت، اطلاعات گردآوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تحلیل‌ها در دو قسمت آمار توصیفی و آمار انجام شد. در قسمت آمار توصیفی، توصیفی کلی از متغیرهای تحقیق انجام گرفته و در قسمت آمار استنباطی، ابتدا توزیع نمرات متغیرها بررسی شده و پس از آن آزمون فرضیات تحقیق آورده شده است.

آمار توصیفی

     از کل آمار پاسخگویان 4/44 درصد مجرد، 3/45 درصد متاهل و 3/10 درصد مطلقه هستند که از این میان از نظر تحصیلات 1/14 درصد زیردیپلم، 8/28 دیپلم، 3/40 درصد لیسانس، 6/15 درصد فوق لیسانس و 3/1 درصد دکتری می‌باشند. هم‌چنین، از نظر وضعیت فعالیت اقتصادی 5/27 درصد شاغل، 9/11درصد بیکار، 5/27 درصد محصل/دانشجو، 9/6 درصد دارای درآمد بدون کار، 9/20 درصد خانه‌دار و 3/5 درصد  گزینه سایر موارد را انتخاب کرده بودند. در جدول 1 برای متغیر سن، میانگین، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، مینیمم و ماکزیمم محاسبه شده است. میانگین سن جواب دهندگان برابر 74/36 سال، کم‌ترین مقدار برابر 15 و بیش‌ترین مقدار برابر 73 سال می‌باشد.

 

جدول 1.  جدول شاخص‌های توصیفی سن 

شاخص

تعداد

میانگین

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

مینیمم

ماکزیمم

سن

320

74/36

06/15

50/.

71/.-

15

73


 

توزیع فراوانی هدف از تردد

برای متغیر هدف از تردد در فضای پارک، فراوانی و درصد مطرح شده است. از کل نمونه مورد بررسی، هدف از تردد 3/21 درصد خرید، 3/10 درصد کار اداری، 8/22 درصد ملاقات با خانواده و دوستان، 4/34 درصد اوقات فراغت، 3/1 درصد بهداشتی، 6/5 درصد تحصیلات و 4/4 درصد سایر می‌باشد.

توزیع فراوانی احساس نوع جرم در ورود به فضا

توزیع فراوانی احساس نوع جرم در ورود به فضا

برای متغیر احساس نوع جرم در ورود به فضا، فراوانی آن محاسبه شده است. از کل نمونه مورد بررسی، 5 درصد خشونت جنسی، 1/13 درصد کیف قاپی، 1/24 درصد دعوا و درگیری، 6/1 درصد قتل و 4/4 درصد سایر جرایم را در ورود به فضا احساس می‌کنند. 9/51 درصد احساس جرم نمی‌کنند. جدول 2،  فراوانی احساس نوع جرم در ورود به فضا نشان می‌دهد.

 

 

جدول 2.توزیع فراوانی احساس نوع جرم در ورود به فضا

احساس نوع جرم در ورود به فضا

فراوانی

درصد

درصد تجمعی

خشونت جنسی

16

5

5

کیف قاپی

42

1/13

1/18

دعوا و درگیری

77

1/24

2/42

قتل

5

6/1

8/46

هیچ نوع

166

8/51

7/95

سایر

14

4.4

0/100

کل

320

0/100

-

 


توزیع فراوانی میزان کلی احساس امنیت

فراوانی و درصد متغیر احساس امنیت محاسبه شده و نمودار ستونی آن (نمودار1) ترسیم گردید. میزان احساس امنیت در پارک­های مورد بررسی 20 درصد خیلی زیاد، 8/33 درصد زیاد، 1/38 درصد متوسط، 2/7 درصد کم و 9/0 درصد خیلی کم بوده است.

 

شاخص‌های توصیفی احساس امنیت

برای متغیر احساس امنیت، میانگین، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، مینیمم و ماکزیمم محاسبه شد و هیستوگرام آن رسم گردید. نمرات در بازه 1 تا 5 قابل تغییر هستند. میانگین برابر 44/3، کم‌ترین مقدار برابر 86/1 و بیش‌ترین مقدار برابر 79/4 است(جدول 3 و نمودار 1).

 

جدول 3 .جدول شاخص‌های توصیفی احساس امنیت

مؤلفه

تعداد

میانگین

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

مینیمم

ماکزیمم

امنیت

320

44/3

71/.

03/.

76/.-

86/1

79/4

 

 

نمودار 1.هیستوگرام میزان احساس امنیت زنان در پارک­های شهر تبریز

شاخص‌های توصیفی کیفیت محیطی

 

شاخص کیفیت محیطی پارک­ها از دو مؤلفه اصلی کیفیت کالبدی و کیفیت دید تشکیل یافته است. نمرات در بازه 1 تا 5 قابل تغییر هستند. میانگین شاخص‌ توصیفی کیفیت محیطی برابر 44/3، کم‌ترین مقدار برابر 30/2 و بیش‌ترین مقدار برابر 52/4 است. میانگین کیفیت دید برابر 54/3، کم‌ترین مقدار برابر 2 و بیش‌ترین مقدار برابر 82/4 می‌باشد. میانگین کیفیت کالبدی برابر 35/3، کم‌ترین مقدار برابر 2 و بیش‌ترین مقدار برابر 50/4 است. جدول 4، شاخص‌های توصیفی کیفیت محیطی آورده را نشان می‌دهد.

 

 

جدول 4.  شاخص‌های توصیفی کیفیت محیطی

مؤلفه

تعداد

میانگین

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

مینیمم

ماکزیمم

کیفیت محیطی

320

44/3

43/.

33/.-

57/.

30/2

52/4

کیفیت دید

320

54/3

54/.

56/.-

75/.

00/2

82/4

کیفیت کالبدی

320

35/3

41/.

25/.-

56/.

00/2

50/4

 

آمار استنباطی


بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها

 

به منظور بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شد. فرض صفر در این آزمون نرمال بودن توزیع متغیر است. اگر سطح معنی‌داری آزمون بزرگتر از 05/0 باشد فرض صفر تایید شده و نتیجه گرفته می‌شود که توزیع متغیر مورد نظر نرمال می‌باشد. با توجه به سطوح معنی‌داری به دست آمده نیز می‌توان چنین نتیجه گرفت که تمام متغیرها دارای توزیع نرمال می‌باشند (سطح معنی‌داری بزرگتر از 05/0). جدول 5  نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف را نشان می‌دهد.

 

 

 

جدول 5.  نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف

مؤلفه

تعداد

آماره Z کولموگروف-اسمیرنوف

سطح معنیداری

احساس امنیت

320

286/1

086/.

کیفیت محیطی

320

299/1

081/.

کیفیت دید

320

316/1

068/.

کیفیت کالبدی

320

305/1

077/.

 

 

کیفیت محیطی و احساس امنیت زنان

 

به منطور سنجش ارتباط بین کیفیت محیطی و احساس امنیت زنان از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. میزان آن برابر 463/0 می‌باشد و سطح معنی‌داری آزمون 001/0 است. با توجه به این‌که سطح معنی‌داری آزمون پیرسون کمتر از 05/0 می‌باشد می­توان بیان نمود بین کیفیت محیطی و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد.

هم‌چنین، نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می‌دهد بین کیفیت دید و احساس امنیت زنبطه مثبت معنی‌داری وجود دارد کیفیت دید و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (001/0=p و 423/0=r).  هم‌چنین بین کیفیت کالبدی و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (001/0=p و 43/0=r).

در جدول 6  آزمون همبستگی پیرسون برای سنجش و ارزیابی کیفیت محیطی و احساس امنیت  نشان داده شده است. هم‌چنین نمودار 2  همبستگی بین مؤلفه کیفیت محیطی (متغیر مستقل) و احساس امنیت(متغیر وابسته) را بازگو می­کند.

 

جدول 6. آزمون همبستگی پیرسون برای کیفیت محیطی و احساس امنیت

مؤلفه

همبستگی

کیفیت محیطی

کیفیت دید

کیفیت کالبدی

احساس امنیت

ضریب همبستگی

363/.**

423/.**

430/.**

سطح معنی‌داری

000/.

000/.

000/.

تعداد

320

320

320

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار2. همبستگی بین مولفه کیفیت محیطی (متغیر مستقل) و احساس امنیت (متغیر وابسته)

 

 


 

بررسی امکانات و خدمات  پارک

 

برای متغیر امکانات و خدمات پارک، میانگین، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، مینیمم و ماکزیمم محاسبه و هیستوگرام آن رسم شد. میانگین امکانات برابر 55/3، کم‌ترین مقدار برابر 31/2 و بیش‌ترین مقدار برابر 85/4 است. میانگین امکانات عمومی برابر 59/3، کم‌ترین مقدار برابر 2 و بیش‌ترین مقدار برابر 5 می‌باشد. میانگین خدمات پلیسی برابر 52/3، کم‌ترین مقدار برابر 2 و بیش‌ترین مقدار برابر 88/4 است( جدول 7 )


 

جدول 7. شاخص‌های توصیفی امکانات

شاخص

تعداد

میانگین

انحراف معیار

چولگی

کشیدگی

مینیمم

ماکزیمم

امکانات

320

55/3

58/.

11/.

44/.-

31/2

85/4

امکانات عمومی

320

59/3

66/.

32/.-

32/.-

00/2

00/5

خدمات پلیسی

320

52/3

62/.

03/.

45.-

00/2

88/4

 

 

نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می‌دهد بین امکانات عمومی و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (001/0=p و 29/0=r). بین خدمات پلیسی و احساس امنیت زنان رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (001/0=p و 29/0=r). در جدول 8 آزمون همبستگی پیرسون برای امکانات و احساس امنیت نشان داده شده است.

 

جدول 8.  آزمون همبستگی پیرسون برای امکانات و احساس امنیت

 

امکانات

امکانات  عمومی

خدمات پلیسی

احساس امنیت

ضریب همبستگی

00/3**

293/.**

291/.**

سطح معنی‌داری

000/.

000/.

000/.

تعداد

320

320

320

 

تأثیر اندازه و مقیاس پارک در احساس امنیت زنان

 

برای سنجش تغییر میزان احساس امنیت زنان در انواع مقیاس‌های پارک از آنالیز واریانس یک­طرفه استفاده شد. سطح معنی‌داری آنالیز واریانس برابر 001/0 است. با توجه به کوچکتر بودن سطح معنی‌داری آنالیز واریانس از 05/0،  می توان چنین نتیجه گرفت که میزان احساس امنیت زنان در انواع مختلف مقیاس‌های پارک تفاوت معنی‌داری دارد. جدول 9  نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه احساس امنیت در انواع پارک را نشان می‌دهد.

نتایج آزمون تعقیبی توکی نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت زنان در پارک‌های محله ای و ناحیه­ای به­طور معنی‌داری پایین‌تر از پارک‌های حاشیه خیابان، شهری و فراشهری است. هم‌چنین، میزان احساس امنیت زنان در پارک‌های محله‌ای و ناحیه‌ای تفاوت معنی‌داری ندارد. میزان احساس امنیت زنان در پارک‌های حاشیه خیابآن‌ها، شهری و فراشهری تفاوت معنی‌داری با یک‌دیگر نداشته است( جدول 10 ).

 

 

جدول 9.  نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه احساس امنیت در انواع پارک

انواع پارک

تعداد

میانگین

انحراف معیار

مقدار F

سطح معنیداری

فراشهری

60

75/3

96/.

627/16

 

000/.

 

شهری

42

66/3

80/.

ناحیه ای

40

06/3

53/.

محله ای

60

98/2

16/.

حاشیه خیابان

118

56/3

58/.

 

 

جهت ارزیابی احساس امنیت زنان در پارک­های شهر تبریز از آزمون t تک نمونه­ای استفاده گردیده است. نمرات بین 1 تا 5 می‌باشند. مقدار آزمون برابر 3 (میزان متوسط متغیر) در نظر گرفته شده است. میانگین متغیر میزان احساس امنیت برابر 44/3 و سطح معنی‌داری آزمون 001/0 است. با توجه به اینکه سطح معنی‌داری کمتر از 05/0 است و از طرفی چون میانگین بیشتر از 3 است نتیجه گرفته می‌شود که میزان احساس امنیت زنان به طور معنی‌داری بالاتر از حد متوسط می‌باشد. به عبارت دیگر، میزان احساس امنیت زنان در پارک­های شهر تبریز در وضعیت مطلوبی قرار دارد. در جدول 11نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان احساس امنیت آورده شده است.


 

جدول 10.  نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه زوجی احساس امنیت در پارک­ها

(I) انواعپارک

(J) انواعپارک

میانگین اختلاف (I-J)

خطای­معیار اختلاف

سطح معنیداری

فراشهری

شهری

09075/.

13025/.

957/.

ناحیه­ای

*68516/.

13215/.

000/.

محله­ای

*77143/.

11820/.

000/.

حاشیه خیابان

19040/.

10265/.

                  344/.                

شهری

ناحیه­ای

*59442.

14303/.

000/.

محله­ای

*68068/.

13025/.

000/.

حاشیه خیابان

09965/.

11632/.

912.

ناحیه­ای

محله­ای

08626/.

13215/.

966/.

حاشیه خیابان

*49477/-

11842/.

000/.

محله­ای

حاشیه خیابان

*58103/-

10265/.

000/.

 

جدول 11.  نتایج آزمون t تک نمونه‌ای برای بررسی میزان احساس امنیت

 

متغیر

مقدار آزمون = 3

تعداد

میانگین

انحراف معیار

t

درجه آزادی

سطح معنی‌داری

میانگین اختلاف متغیر با مقدار آزمون

احساس امنیت

320

438/3

707/.

056/11

319

000/0

438/0

 


بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به نتایج مطالعات میدانی و پرسشنامه­ها،  نصف زنان در بدو ورود به فضای پارک­ها احساس ترس می­کنند. این ترس و احساس ناامن بودن فضای پارک­ها، باعث محرومیت استفاده زنان از فضاهای عمومی شهری شده است. این امر با رسالت فضای عمومی در ارتقاء تعاملات اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی، تناقض دارد. بررسی ویژگی­های کالبدی پارک‌های مورد مطالعه نشان می­دهد شاخص توصیفی کیفیت محیطی و فیزیکی در سطح متوسطی قرار دارد. طبق نتایج پرسشنامه، میانگین شاخص­های توصیفی کیفیت فیزیکی 4/3 می­باشد که نیاز است از طریق برنامه­ریزی مناسب و طراحی محیطی بر طبق اصول روانشناسی محیطی کیفیت کالبدی پارک­ها افزایش یابد. ویژگی­های محیطی و فیزیکی فضا به عنوان ظرف استفاده‌کنندگان از فضای پارک می­باشد. لذا بایستی سطح کیفیت دید و روشنایی، امکانات و خدمات داخل پارک بهبود یابد تا میزان آسایش و راحتی زنان نیز بیش‌تر شود. هم‌چنین، با این رویکرد بر تعداد استفاده کنندگان از فضای پارک به سبب مناسب بودن فضای فیزیکی پارک اضافه می­شود. حضور شهروندان در فضای پارک باعث احساس امنیت بیش‌تر زنان می‌شود. از سوی دیگر، سرزندگی که بازتاب شلوغی و ازدحام مردم در فضای عمومی پارک است و حضور مردم تقویت کننده احساس امنیت ع عمومی پارک است و حضور مردم تقویت کننده احساس امنیت در فضای پارک می­باشد، تقویت خواهد شد.

بررسی امکانات مختلف پارک­ها نشان داد که بین امکانات فضای پارک و احساس امنیت زنان رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. ضریب همبستگی پیرسون بین دو مؤلفه امکانات پارک­ها و احساس امنیت زنان برابر 3/0 و سطح معنی‌داری آزمون 001/0 است. در پارک­های محله­ای و ناحیه­ای به دلیل پایین بودن سطح امکانات رفاهی و آسایشی میزان رضایت شهروندان کمتر از سایر پارک­ها بود. لذا، لازم است که نسبت به تجهیز کالبدی مانند ایجاد مبلمان شهری، فضاهای تفریحی و خدماتی پارک­های محله­ای و ناحیه­ای اقدام نمود.

 در مطالعات مربوط به امنیت شهری، عوامل اجتماعی و پیامدهای کمبود امنیت شهری و هم‌چنین، ارتباط مؤلفه­های اقتصادی و اجتماعی و نقش آن در امنیت شهری مورد تأکید می‌باشد. لیکن رابطه امنیت با مؤلفه­های کالبدی از جمله کیفیت فیزیکی و کیفیت دید، بررسی نشده است.

هم‌چنین، اکثر مطالعات قبلی بر میزان امنیت در فضاهای شهری به ویژه پارک­ها(به عنوان مهم‌ترین فضاهای عمومی شهری) اشاره نکردند. در این تحقیق، میزان امنیت شهری در انواع پارک­های شهر تبریز با توجه به انواع مقیاس‌های پارک مورد بررسی قرار گرفته شد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که میزان امنیت احساس شده توسط زنان، در انواع پارک­های شهر تبریز متفاوت می‌باشد. پارک­هایی که حضور پذیری مردم در آن‌ها کمتر است( مانند پارک­های محله­ای و ناحیه­ای) نسبت به پارک­های بزرگ مقیاسی که در تمامی ساعات روز، حضور مردم در آن‌ها بیش‌تر می‌باشد، امنیت کمتری دارند. هم‌چنین، هر چقدر عملکردهای داخل پارک­ها بیش‌تر و متنوع­تر باشد، باعث جذب بیش‌تر شهروندان شده و بر نظارت جمعی پارک­ها اضافه می­شود و میزان امنیت احساس شده توسط استفاده کنندگان از فضا نیز بیش‌تر می­شود. در این میان پارک­های حاشیه خیابآن‌ها نیز به واسطه میزان دید پذیری بیش‌تر آن‌ها، از امنیت مناسبی به ویژه برای زنان دارا هستند.

   مطالعات انجام گرفته در ارتباط با زنان و محیط نشان می­دهد که فضاهای عمومی شهری در زندگی روزانه زنان نسبت به مردان، بسیار اثرگذارتر است، زیرا زنان ناچار هستند در طی روز نقش­های متفاوت و در نتیجه مقاصد گوناگونی را دنبال کنند. نتایج حاصل از مشاهدات میدانی و پرسشنامه نیز حاکی از آن است که اندازه و مقیاس پارک­ها تأثیر زیادی در احساس امنیت دارد. بیش‌ترین میزان احساس امنیت در پارک­های فراشهری (پارک پارک ائل گوُلی) و کم‌ترین میزان احساس امنیت هم مربوط به پارک­های محله­ای (پارک محله­ای رسالت) بود. پارک‌های شهری و پارک­های حاشیه­خیابآن‌ها به دلیل رسیدگی مناسب و حضور مردم در اکثر ساعات روز و بهره­مندی از طراحی مناسب و دسترسی مناسب از دید زنان از امنیت بیش‌تری نسبت به سایر پارک­ها دارند.

حضور دائمی شهروندان در پارک­های شهری (پارک­های بزرگ) نقش ناظر را بازی می­کنند (نظارت طبیعی بر فضای پارک) و این امر دیدپذیری و احساس امنیت را افزایش می­دهد. هم‌چنین، عملکرد چندگانه پارک­های شهری و فراشهری مانند وجود شهربازی، رستوران، شهربازی، مجتمع­های فرهنگی و نمایشگاهی باعث جذب بیش‌تر مردم و تنوع و سرزندگی فضای پارک­‌های بزرگ شده است. اما پارک­های کوچک محله­ای (پارک رسالت) و پارک­های ناحیه­ای (پارک شقایق) با توجه به عدم رسیدگی کافی و تک عملکردی بودن و نداشتن امکانات و خدمات در داخل پارک از تقاضای کمتری برخوردار هستند و حضور شهروندان در برخی از ساعات روز( به ویژه در مواقع ظهر)  خیلی کمتر می­شود و حضور کمتر مردم، سطح امنیت را در این نوع فضاهای عمومی را کاهش داده است.

 از آنجا که روابط اجتماعی روزمره زنان در فضاهایی که آنان

به آن دسترسی دارند تحقق می­یابد. شناخت نیازها و طراحی فضاهایی که زنان به آن دسترسی دارند نیز گام بلندی در شناخت واقعیت اجتماعی زندگی آنان در شبکه اجتماعی زندگی امروز است. لذا، توجه به این امر (ایجاد فضاهای عمومی شهری مناسب جهت حضور زنان)، موجب ارتقاء کیفیت فضاهای شهری خواهد بود. مکان، جنبه عینی و ذهنی محیط است که دارای فرم، عملکرد و معنا می باشد. هم‌چنین، مکان محصول، تعامل شهر و ذهن افراد است. بنابراین فضاهای شهری که از نظر امنیت سطح مطلوبی دارند، بیش‌ترین تأثیر را در احساس مثبت به صورت فضای ذهنی و ماندگاری آن فضا در ذهن استفاده کننده از همان فضا می­گذارند. در این میان، امنیت یکی از کیفیت­های ده­گانه کیفیت بخشی به پارک­های شهری است.

تحقیق حاضر بر اساس تأثیر عوال کالبدی و عملکردی در احساس امنیت زنان در سطح پارک­های شهر تبریز صورت گرفته است. با توجه به نتایج تحقیق عوامل متعدد فیزیکی- کالبدی و فرهنگی و اجتماعی در احساس امنیت تأثیر دارند به طوری که میزان احساس امنیت در پارک­هایی که فاصله کمتری با معابر اصلی شهری دارند بیش‌تر از سایر پارک­ها است. در پارک­های شهری نیز به سبب تقسیم شدن فضای پارک و محصور نمودن آن توسط اختلاف سطح و ارتفاع، احساس امنیت در میان استفاده­کنندگان از فضای عمومی این نوع از پارک­ها بیش‌تر است.

مقایسه نتایج این تحقیق با سایر تحقیقات صورت گرفته در این زمینه از جمله نظریه نظارت جمعی بر خیابان جین جیکوبز و نظریه ایجاد فضای قابل دفاع، نشان می­دهد که متغیرهای ابعاد و اندازه فضای عمومی به عنوان بعد طراحی کالبدی در افزایش احساس امنیت استفاده کنندگان از فضای پارک­ها مؤثر می‌باشد. در اکثر مطالعات مربوط به احساس امنیت نیز به تأثیر نوع طراحی، نورپردازی و افزایش دیدپذیری فضاهای عمومی تأکید شده است اما در این مقاله بر روی مقیاس و اندازه پارک و تأثیر آن در میزان امنیت احساس شده از جانب زنان پرداخته شده است.

 در این مقاله، میزان امنیت در سطح پارک­های شهر تبریز در قالب انواع پارک­های شهر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت در کل پارک­های شهر تبریز در سطح متوسط به بالایی قرار دارد. اما تفاوت معناداری از لحاظ امنیت احساس شده از جانب زنان در بین انواع پارک­ها مشاهده می­شود. میزان امنیت در پارک­هایی که عملکرد فراتر از ناحیه­ای دارند نیز به مراتب بالاتر از پارک­هایی است که عملکرد آن‌ها محله­ای و ناحیه­ای می‌باشند. اکثر استفاده‌کنندگان از فضاهای پارک­های شهری و خشونت شهری را در ذهن خود تجسم نمی‌کنند. خشونت شهری را در نمی‌کنند

راهکارها

 در راستای افزایش امنیت شهری در  پارک­ها به ویژه در پارک­های شهری  پیشنهادها به شرح زیر ارائه می­شود :

ü   برنامه ریزی فیزیکی و کالبدی در قالب تأمین میزان روشنایی فضای پارک به ویژه در شب و ایجاد تابلوهای مسیریابی در داخل پارک برای افزایش خوانایی آن؛

ü   افزایش عملکرد پارک­های محله­ای و ناحیه­ای در قالب تعبیه وسایل تفریحی و بازی برای کودکان و هم‌چنین ایجاد مجتمع‌های فرهنگی(فرهنگ­سرا) برای جذب و حضور پذیری بیش‌تر شهروندان در پارک؛

ü   افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان در قالب ارتقای مبلمان پارک و پاسخ­گویی معنایی مکان به واسطه تعامل شناختی و رفتاری.



[1] .Burgess, Harrison and Limb

[2]. Jacobs

[3] .Carmona

[4] . Defensible Space

[5]. crime prevention through environmental design

[6] .Milgram

[7] .Sensory over load

 

  1. احمدی، محمد و کلدی، علیرضا (1391)، بررسی احساس امنیت اجتماعی زنان در شهر سنندج و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن ، فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 3(4) : 1-20.
  2. برتاو، عیسی، (1391)، درآمدیبرارتباطمکانوجرم، نشریه کاراگاه، 5(19) : 125-94.
  3. بییر، آن.آر و کاترین هیگینز (1391)، برنامه ریزی محیطی برای توسعه زمین، ترجمه سید حسین بحرینی و کیوان کریمی، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران.
  4. پاکزاد، جهانشاه؛ حمیده بزرگ (1394)، الفبای روانشناسی محیطی برای طراحان، انتشارات آرمانشهر، تهران.
  5. پورمحمدی، محمدرضا، میرستار صدرموسوی، علی آذر (1389)، بررسی و تحلیل پایداری و سرزندگی مناطق تبریز با تدکید بر امنیت شهری با نگرش جامعه شناختی، فصلنامه مطالعات جامعه شناسی، 2(6) : 25-7.
  6. تی مک اندرو، فرانسیس (1394)، روان شناسی محیطی، ترجمه غلام رضا محمودی ، انتشارات وانیا، تهران.
  7. جکوبز، جین (1393)، مرگ و زندگی شهرهای آمریکایی، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران.
  8. دیانت، سعیده(1391)، بررسی احساس امنیت زنان در فضاهای عمومی مطالعهیموردی:زنانساکندرمحلات مجاورباپارکآزادیشهرشیراز، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز.
  9. سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1395)، مرکز آمار ایران.
  10. قرایی، فریبا، نفیسه رادجهانبانی، رشیدپور، نازیلا (1389)، بررسیوسنجشحسامنیتدرمناطقمختلفشهری نمونه موردی: مناطق 2 و 11 تهران، فصلنامه آرمانشهر، 4: 32-17.
  11. کارمونا، متیو(1394)، فضای عمومی معاصر، ترجمه آرش ثقفی اصل و اکبر عبدا... زاده طرف، انتشارات طحان، تهران.
  12. کارمونا، متیو، هیت، تیم، تیسدل، تنراک واستیون(1394)، مکان‌های عمومی فضاهای شهری، ترجمه فریبا قرائی، مهشید شکوهی، زهرا اهری، اسماعیل صالحی، انتشارات دانشگاه هنر، تهران.
  13. کاشانی‌جو، خشایار، (1388)، بازشناخترویکردهاینظریبهفضاهایعمومیشهری، نشریه هویت شهر، 4(6) : 95-106.
  14. گابریل، آلفونس(1348)، تحقیقات جغرافیائی راجع به ایران، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، انتشارات ابن سینا، تهران، چاپ اول.
  15. نیازی، محسن، فرشادفر، یاسمن، (1392)، بررسی رابطه بین میزان اعتماد اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی در بین زنان مناطق شمال (1 و 2) و مناطق جنوب (19 و 20) شهر تهران، مطالعات جامعه شناختی شهری، 1 : 178-147.

 

 

 

  1. Brownlow, A. (2005), A geography of men’s fear, Department of Geography and Urban Studies, Temple University, Philadelphia, Geoforum 36.
  2. Carmona, M. (2010), Contemporary Public Space, Part Two: Classification, Journal of Urban Design Volume 15, Issue 2 : 157-173.
  3. Coupland, A. (1997), Reclaiming the City: Mixed use development, Spon Press, London.
  4. Cozens, P. (2004), Urban Sustainability and Crime Prevention through environmental Futures Program, Duncan, BC, Canada.design (CPTED) in Western Australia. Conference paper presented at the 175th.
  5. Dame, T, G, A. (2002), Women and Community Safety. Duncan BC: CWAV.
  6. Graham, S. Marvin, S. (2001), Splintering urbanism: Networked Infrastructures, technological motilities and the urban condition. Routledge, London.

urbanism: Networked Infrastructures, technological motilities and the urban condition, Routledge, London.

  1. Newman, o. (1996), Creating Defensible Space, U.S. Department of Housing and Urban Development Office of Policy Development and Research. Protection and Crime Prevention. By Taylor and Francis Group, LLC.
  2. Shaftoe, H. (2008), Convivial Urban Spaces: Creating Effective Public Places, Publishers Routledge, New York, USA.
  3. Siebel, W, Wehrheim, J.(2003), security and the urban public sphere, German journal of urban studies, Deutsche  Zeitschrift für Kommunalwissenschaften, 42: 2.
  4. Society Safer Futures Program, available at: http://www.saferfutures.org.
  5. http://www.unhabitat.org/urbanthemes.