فضای سبز بخشی از گستره­ فیزیکی شهر است که می­تواند عملکرد­های معینی داشته باشد. فضای سبز در برخی مواقع نقش تزئینی (زیبا­سازی سیمای شهری) و گاه نقش تفریحی (تفرجگاه) را به خود پذیرفته است. ولی با توسعه روزافزون مناطق شهری در دهه­های اخیر و پیشی گرفتن شهر­نشینی بر شهر­سازی که با معضلات عدیده­ای مانند افزایش بی­رویه جمعیت، توسعه غیر هدفمند کالبدی شهر­ها و افزایش آلودگی­های زیست­محیطی همراه بوده، این فضا­ها نقش مهمی در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا پیدا کرده­اند (محمدی، 1380: 15). هم­چنان که در عصر کنونی افزایش شتاب زندگی مدرن شهری و فرهنگ «بی­تفاوتی مدرن شهر­نشینان» منجر به کاهش تعامل اجتماعی شهروندان با یکدیگر و غفلت از اهمیت فضاهای عمومی بستر­ساز برای این تعاملات اجتماعی شده است (احمدی و همکاران، 1390: 149). پارک­های شهری بخشی از فضاهای سبز عمومی­اند که علاوه بر دارا بودن جنبه­های تفریحی و فرهنگی و زیست محیطی، جنبه خدمات­ده به مناطق مختلف شهر را نیز دارند (موسوی و همکاران، 1391: 2).

پارک‌های شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند، با مزایایی چون درمان بیماری­های روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و نظایر این­ها، که در عین حال شاخصی برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می‌شوند (Balram; Dragicevic, 2005: 149).

بی­تردید فضای سبز و پارک­های شهری را باید در زمره اساسی­ترین عوامل پایداری حیات طبیعی و انسانی در شهر­نشینی امروز به­شمار آورد (اسماعیلی، 1381: 11). که اگر به صورت صحیحی برنامه ریزی شوند، در سالم­سازی جسم و روح انسان تأثیرات مطلوبی خواهند داشت (قربانی، 1386: 54). بنابراین، تخصیص زمین­های شهری به کاربری­هایی چون پارک و فضای سبز شهری مسئله مهمی در شهرهاست و مکان­یابی مراکز خدمات­رسانی در برنامه­ریزی شهری از اهمیت خاصی برخوردار است. مکان­یابی بهینه خدمات شهری باعث کاهش هزینه­های مدیریت شهری و هزینه دسترسی می­شود و تحقق عدالت اجتماعی را به دنبال دارد و امکان زیست بهتر، رفاه و آسایش شهروندان را فراهم می­آورد. مکان یابی نادرست فضاهای شهری در نهایت منجر به ایجاد ناهنجاری‌هایی از جمله: استفاده کم کاربران از فضاهای ایجاد شده، ایجاد محدودیت در ارائه طرح معماری مناسب،ایجاد محدودیت در انتخاب و چیدمان گیاه مناسب، آشفتگی در سیمای شهری، مشکلات مربوط به آبیاری و اصلاح خاک، عدم تعاملات اجتماعی نامناسب، مشکلات مدیریت و نگهداری، کاهش امنیت روانی و اجتماعی و غیره شده است (رحمانی، 1383: 17).

جکوبز^[1] منتقد شهرسازی معاصر معتقد است که پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می­زند، جایی که در آن فرهنگ و فعالیتهای بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخش­های شهری دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارک­های محلی یا میادین عمومی، مناسب به نظر می­رسند بر این اساس مکان­یابی فضای سبز باید از اصولی چون «مرکزیت، سلسله مراتب و دسترسی» تبعیت کند (کیانی و سلیمانی فارسانی، 1385: 75).

توسعه شتابان شهری در دهه­های اخیر به ایجاد ناهماهنگی در چگونگی استفاده از زمین­های شهری دامن زده است. در این میان به کرات شاهد هستیم که فضا­های سبز شهری علاوه­بر پایین بودن سرانه­شان در مقایسه با معیار­های شهر­سازی، از اصل توزیع عادلانه تبعیت نمی­کنند. به­عنوان مثال، استاندارد فضای سبز در ایران 13 متر مربع است، در­حالی که استاندارد جهانی 23 تا 25 متر مربع است. این امر خود گواه بر فاصله زیاد استاندارد­های سرانه فضای سبز در ایران با استاندارد­های مطرح در سطح جهانی است (غفاری گیلانده و همکاران، 1390: 2). این وضعیت در شهر اردبیل با جمعیت در حال رشد نیز نمود برجسته­ای به­خود می­گیرد. در واقع بر اساس سرانه 7 متر مربع فضای سبز شهری به ازای هر شهروند که در طرح جامع اردبیل قید شده است، وجود تراز منفی 307 هکتاری در مقایسه با مساحت مورد نیاز را می­توان تأییدی بر معظل فوق­الذکر تلقی کرد (شرکت مهندسی طرح و کاوش، 1386). معضل یاد شده با توزیع نا­متعادل کاربری­های فضای سبز نیز شکل حاد­تری به­خود می­گیرد. به­عنوان مثال؛ در محدوده محلاتی چون جعفریه، زینال و قاسمیه با کمبود شدید کاربری­های فضای سبز رو­برو هستیم در حالیکه در محدوده محلاتی چون کوی رحمانیه و کوی آزادی، تراز مثبت در مقایسه مساحت مورد نیاز وجود دارد. بنابراین، توجه ویژه به سامانده مکانی- فضایی این کاربری­ها، گامی مهم در تامین رفاه و آسایش شهروندان و یکی از کلید­های موفقیت برنامه­ریزی شهری در ایران محسوب می­شود. در این شرایط اصل سامانده اقتضا می­کند که علاوه­بر تامین سرانه­ها در شرایط استاندارد و توزیع متعادل این کاربری­ها در سطح شهر، به وضعیت سازگاری این کاربری با کاربری­های همجوار و موقعیت دسترسی مناسب آن­ها نیز توجه ویژه­ای مبذول شود.

امروزه بر عموم متخصصان و مدیران شهری مشخص گردیده است که مدیریت و اداره امور مختلف شهرها با ابزارهای سنتی غیرممکن است. انتخاب مکان مناسب برای فضا­های سبز شهری، یک فرآیند پیچیده است که نه تنها نیازمند توانایی­های تکنیکی فراوانی است، بلکه نیاز­های فضایی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی را نیز می­طلبد. چنین پیچیدگی­هایی نا­گزیر استفاده از ابزار­های متعدد تصمیم­گیری، از قبیل سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش­های آنالیز تصمیم­گیری چند­معیاره (MADM) را می­طلبد (احمدی­زاده و بنای رضوی، 1389: 97). از آنجا که هدف اصلی برنامه­ریزی شهری، سلامت، آسایش و زیبایی است، مکان­یابی فضای سبز شهری نیز به­عنوان یکی از مهم­ترین عناصر محیط شهری سهم زیادی در مطلوبیت فضا از نظر شهروندان دارد، بنابراین، هدف کلی پژوهش، تعیین مکان­های مناسب برای احداث فضای سبز و اولویت­بندی این مکان­ها با استفاده از تکنیکANP در محدوده مورد مطالعه می­باشد. بر همین اساس سوال اصلی تحقیق به این صورت مطرح می شود که: چگونه می­توان با استفاده تلفیقی از قابلیت­های GIS و ANP به الگوی مناسب از چیدمان مکانی- فضایی فضای سبز شهری در شهر اردبیل دست یافت؟

مبانی نظری

چارچوب نظری

نقش و جایگاه فضای سبز در ارتقاء کیفی محیط شهری بر همگان آشکار بوده و نیازی به ذکر فواید و اثرات فضای سبز نیست. پارک­ها و فضا­های سبز در حقیقت برای شهر به منزله ریه برای انسان است. مکان­یابی و احداث کاربری­های شهری مثل پارک و فضای سبز از نیاز­های اساسی شهر­های امروزی می­باشد که در راستای رفاه و آسایش شهروندان و حل مشکلات شهر­ها انجام می­شود (وارثی و همکاران، 1394: 56). امروزه پیامد­های توسعه شهری و پیچیدگی معضلات زیست­محیطی، موجودیت فضای سبز و گسترش آن­را اجتناب­ناپذیر ساخته است. شهر­ها به­عنوان کانون­های متمرکز فعالیت و زندگی انسان­ها برای این­که بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره­ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم­های طبیعی ندارند. در این میان، فضای سبز به­عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهر­ها در متابولیسم آن­ها، نقش اساسی دارند که کمبود آن­ها می­تواند اختلالات جدی در حیات شهر­ها به­وجود آورد (مجنونیان، 1374: 6).

فضای سبز شهری طیف گسترده­ای از خدمات اکوسیستم را فراهم می­کند که می­تواند با بسیاری از آسیب­های شهری مبارزه کند و به بهبود زندگی ساکنان به­خصوص سلامتی آن­ها کمک کند (Dahmann, 2010: 432). بنابراین، خدمات اکوسیستم­های ارائه شده توسط فضای سبز شهری نه تنها حمایت از یکپارچگی زیست­محیطی شهر­ها، بلکه می­تواند از سلامت عمومی جمعیت شهری محافظت کند. هم­چنین فضای سبز می­تواند به حذف آلودگی، کاهش سر و صدا، تعدیل درجه حرارت، نفوذ آب باران و دوباره پر کردن آب­های زیرزمینی کمک کند (Escobedo , 2011: 2080).

شهر­های با کیفیت بالا و فضای سبز تجسم برنامه­ریزی و مدیریت خوب و محیط سالم برای انسان است (Godefroid, 2001: 208). به­گونه­ای که در دسترس بودن فضای سبز جذاب بخشی جدایی­ناپذیر از کیفیت زندگی شهری است (Herzele ; Wiede, 2003: 109). در این راستا دسترسی همگانی به خدمات شهری و عدالت اجتماعی، حکم می­کند که همه طبقات شهری بتوانند به یکسان از فضا­های باز و سبز شهری، پارک­ها و مکان­های اوقات فراغت برخوردار شوند؛ نه این­که طبقات بالای جمعیتی و افراد مرفه جامعه بتوانند قطعاتی از زیبا­ترین چشم­انداز­های شهر­ها را برای زیست خود انتخاب کنند و بتدریج همه این چشم­انداز­ها مختص طبقات مرفه جامعه شوند (احمدی و همکاران، 1390: 151).

از دیدگاه شهرسازی، فضای سبز شهری بخشی از استخوان­بندی و مورفولوژی شهر محسوب می­شود. به دیگر بیان، فضای سبز در کنار اسکلت فیزیکی شهر، تعیین­کننده اندام و به­طور کلی سیمای شهر می­باشد (حسین­زاده دلیر، 1370: 15). پارک­های شهری به­عنوان یکی از مهم­ترین فضا­های عمومی- خدماتی، شهر نقش زیادی در ارتقای شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست­محیطی نواحی شهری دارند. این فضا­ها به­موازات رشد و متراکم شدن نواحی شهری در جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفته­اند و راهبرد­های گوناگونی برای مکان­یابی و توزیع مناسب آن­ها در محیط­های شهری ابداع و به­کار گرفته شده است (قربانی و تیموری، 1388: 50). بنابراین، گذشته از مزایای اجتماعی و فیزیولوژیکی، طبیعت و فضای سبز شهری می­تواند مزایای اقتصادی را نیز، چه برای مدیران شهری و چه برای شهروندان فراهم سازد (Cheisura , 2004: 129).

به­طور کلی، اراضی فضای سبز بر اساس سلسله مراتب خدمات شهری به شرح ذیل توزیع می­گردد:

• اراضی فضای سبز رده محله: شامل پارک ­محله­ای و باغات موجود
• اراضی فضای سبز رده ناحیه: شامل پارک ناحیه­ای و باغات موجود
• اراضی فضای سبز رده منطقه: شامل پارک منطقه­ای و باغات موجود
• اراضی فضای سبز رده حوزه: شامل پارک حوزه­ای و باغات موجود
• اراضی فضای سبز رده شهر و فراتر: شامل پارک­های اصلی شهر، پارک­های جنگلی، باغات، مزارع و اراضی کشاورزی، جنگل­ها و فضا­های سبز حفاظت شده و حریم­های سبز شهر (رضویان، 1381: 134).

به­طور کلی، مکان­یابی، فعالیتی است که استقرار­های فضایی و غیر­فضایی یک سرزمین را جهت انتخاب مکان مناسب برای کاربری خاص مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می­دهد. فضای سبز شهری، بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه­های طبیعی یا اغلب مصنوعی آن، زیر پوشش گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص­های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی محیطی و رفاه شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی حفظ و نگهداری و یا احداث می­شوند (اکبر­پور سراسکانرود و همکاران، 1388: 78). در تعیین مشخصات مکانی هر نوع استفاده از زمین و یا هر نوع فعالیت شهری دو عامل هدایت­کننده، یعنی عامل رفاه اجتماعی و عامل رفاه اقتصادی، ملاک سنجش قرار می­گیرد (سعید­نیا، 1378: 24). در مکان­یابی پارک­ها و فضا­های سبز شهری که بر اساس ظرفیت، وسعت، جذبه فضایی و شعاع دسترسی طبقه­بندی می­شوند، در نظر گرفتن عوامل زیر حائز اهمیت است:

الف- دسترسی: محل احداث پارک از نظر در دسترس بودن برای تمامی اقشار قابل توجه است.

ب- ایمنی در دستیابی: پارک­های عمومی باید به نحوی ساخته شوند تا برای تمامی اقشار جامعه با ساختار سنی و جنسی مختلف، به­راحتی قابل استفاده و بدون خطر باشد.

ج- مرکزیت: این کاربری باید حتی­المقدور در مراکز شهری، اعم از مراکز محلات، مراکز ناحیه و مناطق شهری مکان­یابی شوند (علوی و همکاران، 1394: 146).

با توجه به بررسی­ها درباره ادبیات تحقیق، می­توان گفت در خصوص فضا­های سبز شهری و مکان­یابی آن­ها، مطالعات و پژوهش­های متعددی انجام شده، که در شهر اردبیل در خصوص مکان­یابی فضای سبز شهری با استفاده از روش ANP هیچ پژوهشی تا­کنون صورت نگرفته است. برخی از پژوهش­های تجربی انجام گرفته در ارتباط با این موضوع در ذیل به­طور خلاصه آمده است.

بالرام و دراجیسوایس (2005)، تحقیقی در ارتباط با فضای سبز شهری، مبنی بر یکپارچه­سازی پرسشنامه و نکنیک GIS برای بهبود و اندازه­گیری نگرش، با توزیع پرسشنامه در بین 322 خانوار به اندازه­گیری ابعاد نگرش شهروندان نسبت به فضای سبز در شهر مونترال کانادا پرداختند. تجزیه و تحلیل آنان نشان داد که خانواده­ها توسط یک ساختار نگرش دو عاملی، رفتار و سودمندی نسبت به فضای سبز شهری مشخص می­شوند. بنابراین، به این نتیجه رسیدند که نگرش فضای سبز شهری یک ساختار چند بعدی است (Balram; Dragicevic, 2005: 147).

میلوارد و صابر (2011)، در مقاله­ای با عنوان مزایای یک پارک جنگلی شهری، بیان داشتند که پارک­های جنگلی شهری خدمات اجتماعی، محیطی و اقتصادی متعدد، با ارزش قابل اندازه­گیری را برای شهر­ها فراهم می­کنند (Millward; Sabir, 2011: 177).

بویادی و همکاران (2013)، در تحقیقی در ارتباط با تاثیر رشد فضای سبز بر محیط زیست شهری، با استفاده از تصاویر به­دست آمده از لندست، اثرات رشد پوشش گیاه بر دمای سطح زمین در فضای سبز شهر شاه علم پایتخت ایالت سلانگور را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این بررسی نشان داد که درختان و پوشش گیاه به کاهش اثرات جزیره گرمایی شهر (که یکی از مشکلات اقلیم شهری به­شمار می­رود) و هم­چنین حفظ توسعه شهری و کیفیت بهتر زندگی کمک زیادی خواهد کرد (Buyadi ; 2013:547).

ولچ و همکاران (2014)، در پژوهشی با عنوان  فضای سبز شهری، بهداشت عمومی، و عدالت زیست­محیطی: چالش ساخت شهرهای دارای فضای سبز کافی، به بررسی ادبیات فضای سبز، به­ویژه پارک­های شهری انگلیس و امریکا اشاره می­کنند. به­طوری­که در بسیاری از شهرستان­های ایالات متحده استراتژی عرضه فضای سبز به­ویژه پارک محله­ای ضعیف اجرا شده است. در نهایت نتایج پژوهش آنان نشان داد که توزیع چنین فضا­هایی اغلب نامتناسب و بیشتر به نفع جوامع مرفه است. بنابراین، ایجاد فضای سبز جدید می­تواند مشکلات زیست­محیطی را کاهش دهد (Wolch; 2014).

مورگان هوگی و همکاران (2016)، در پژوهشی با عنوان بررسی روابط بین در دسترس بودن پارک­ها و شاخص­های کیفیت، نقطه ضعف محله و ترکیب نژادی- قومی با استفاده از روش عدالت زیست­محیطی به این نتیجه رسیدند که شناسایی و اصلاح نابرابری در کیفیت پارک­ها و فضا­های سبز ممکن است به­صورت جدایی­ناپذیر به ایجاد محیط­های پارک عادلانه در سراسر محله­های گوناگون بینجامد (Hughey, 2016: 234).

پاتارکالاشویلی (2017)، در یک کار تحقیقی با عنوان جنگل­های شهری و فضا­های سبز تفلیس و مشکلات زیست محیطی شهر، پیشرفت تاریخی جنگل های شهری تفلیس و فضاهای سبز را برجسته می کند و برخی از چالش ها و چشم انداز شرایط زیست محیطی شهر را مشخص می­کند، و به این نتیجه رسیده است که تخریب گیاهان و افزایش روز­افزون وسایل نقلیه به­عنوان منبع اصلی آلودگی، وضعیت زیست­محیطی شهر را بد­تر کرده است. بطوریکه امروزه نقش فضای سبز در بهبود شرایط آب و هوایی شهر بسیار کم شده است (Patarkalashvili, 2017: 187).

اکبر­پور سراسکانرود و همکاران (1388)، در یک کار پژوهشی با عنوان ارزیابی و مکان­یابی کاربری فضای سبز منطقه 9 شهرداری تهران، با استفاده از نرم­افزار GIS، به این نتیجه رسیدند که وجود فرودگاه مهر­آباد و مراکز نظامی و صنعتی زیاد در منطقه، باعث شده است تا پیدا کردن مکان بهینه برای احداث پارک شهری، مشکل­تر شود. بنابراین، منطقه 9 تهران با محدودیت احداث پارک شهری روبرو می­باشد.

محمدی و همکاران (1390)، تحقیقی در ارتباط با مکانیابی پارک­های درون­شهری در شهر کازرون، با استفاده از مدل AHP و مدل همپوشان شاخص­ها (IO)، به اولویت­بندی زمین­های شهر کازرون برای ایجاد فضای سبز جدید پرداختند و در نهایت زمین­های این منطقه را به پنج دسته خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف تقسیم­بندی کردند و به این نتیجه دست یافتند که زمین­های دسته خوب و خیلی خوب برای ایجاد فضای سبز جدید (پارک محله­ای و شهری) مناسب تشخیص داده شد.

یوسفی روبیات و همکاران (1393)، تحقیقی در ارتباط با تناسب فضای- مکانی فضای سبز شهری در پارک­های منطقه­ای شهر بیرجند، با بهره­گیری از قابلیت ارزیابی چند­معیاره و در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی به این نتیجه دست یافتند که به­طور کلی وضعیت تناسب پارک­های منطقه­ای در سطح قابل قبولی قرار دارد که البته با سطح ایده­آل نیز فاصله چشمگیری وجود دارد.

وارثی و همکاران (1394)، در تحقیقی با عنوان تحلیل فضایی و مکانیابی بهینه فضا­های سبز شهری (نمونه موردی: شهر نجف­آباد) با استفاده از GIS، مدل همپوشانی شاخص­ها (IO) و فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی (AHP) به این نتیجه دست یافتند که فضا­های سبز شهری در شهر نجف­آباد، دارای مکان­گزینی بهینه نیستند و قدرت پاسخ­گویی به نیاز شهروندان را ندارند. بنابراین، لزوم مکان­یابی صحیح در جهت احداث پارک­های جدید را پیشنهاد دادند.

جعفری و همکاران (1395)، در پژوهشی با عنوان ارزیابی فضای سبز شهری جهت مکان­یابی پارک­های محله­ای (مطالعه موردی منطقه 7 شهر تهران)، با استفاده از مدل­های فضایی و سنجش از دور به این نتیجه رسیدند که از مساحت 1536 هکتاری منطقه 1190 هکتار معادل 4/77 درصد از کل مساحت منطقه دارای وضعیتی کاملا مناسب جهت گسترش فضای سبز است.

چهرآذر و همکاران (1396)، در یک کار تحقیقی تحت عنوان مکان­یابی پارک و فضای سبز شهری با استفاده از اطلاعات جغرافیایی به روش سیستم AHP ارزیابی چند معیاری نمونه موردی منطقه شش تهران، به این نتیجه رسیدند که فضا­های سبز شهری دارای بازده اجتماعی و اکولوژیکی هستند که مهم­ترین اثر فضای سبز در شهر­ها، کارکرد­های محیط زیستی یا بازده اکولوژیکی آنهاست که شهر­ها را برای زیست مساعد می­سازد. با توجه به نقشه نهایی مکان­هایی که دارای امتیاز بالاتر هستند نظیر زمین­های بایر و فضا­های باز و نزدیک به مراکز فرهنگی و آموزشی دارای اولویت بالاتری­اند.

بنابراین، بیشتر مطالعات فضایی سبز شهری تنها با استفاده از ویژگی­های وضع موجود فضای سبز و بدون توجه به فناوری­های نوین به ارزیابی فضای سبز پرداخته­اند، اما مطالعه حاضر متغیرهای مورد نظر را با مدل تحلیلی مناسب فضای سبز (ANP)، تحلیل کرده است. بنابراین، نتایج این مطالعه می­تواند به برنامه­ریزان شهری برای درک و اولویت­بندی مسائل شهری و یافتن راه­حل­هایی برای رفع این مشکلات کمک شایانی نماید.

روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع تحلیلی- توصیفی است که با ماهت کاربردی ارائه شده است. داده­های مورد استفاده در این تحقیق مشتمل بر اطلاعات مربوط به معیار­ها و ضوابطی هستند که در مکان­یابی بهینه کاربری­های فضای سبز شهری به­کار می­روند. در این رابطه به تناسب نیاز در تامین اطلاعات مورد استفاده، مراجعه به ارگان­ها و سازمان­های دست­اندرکار در موضوع، بالاخص سازمان پارک­ها و فضای سبز شهرداری اردبیل و معاونت برنامه­ریزی استانداری در برنامه کار قرار گرفت.

هم­چنین از برجسته­ترین ابزار مورد استفاده در تحقیق مشتمل بر نرم­افزار­هایی است که به تناسب نیاز در فاز­های مربوط به ورود داده­ها، مدیریت و ذخیره­سازی داده­ها، استاندارد_­­سازی و تعیین وزن معیار­ها، پردازش و تحلیل داده­ها و تهه خروجی­های مورد نیاز مورد استفاده قرار گرفتند. این نرم­افزار­ها عبارتند­از: Arc GIS، MATLAB، نرم­افزار Super Decisions و نرم­افزار Excel (برای محاسبات کمی). عمده­ترین روش مورد استفاده قاعده تصمیم­گیری و اولویت­بندی گزینه­ها بر پایه تکنیک تحلیل شبکه­ای که یکی از روش­های تصمیم­گیری چند­معیاره است و همچنین سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام شده است، فرآیندی که پس از وزن­دهی معیار­ها در ANP وارد GIS شده، عملیات تجزیه و تحلیل بر روی آن صورت می­پذیرد و نتایج این تلفیق به­صورت خروجی در دسترس قرار می­گیرد.

مدل ANP

برای انتخاب گزینه­ای از بین چند گزینه موجود، با توجه به چندین شاخص، روش­های زیادی وجود دارد. یکی از این روش­ها، روشAHP[2] یا روش تحلیل سلسله مراتبی است. آنچه در روش AHP به عنوان یک روش MADM [3] انجام می­شود، گاه دور از واقعیت است. به عنوان نمونه، گاه می­بینیم بین شاخص­ها و گزینه­ها ارتباط دوجانبه وجود دارد؛ یا حتی روشن­تر از آن، بسیار دیده می­شود که بین شاخص­ها، وابستگی دوجانبه نامتقارن وجود دارد. از این رو ساعتی[4] برای گسترش نظریه خود درباره روش AHP، روش ANP یا فرآیند تحلیل شبکه­ای را پیشنهاد کرد که در آن تعاملات، وابستگی­ها، چه درونی و چه بیرونی، بین عناصر و خوشه­ها و همچنین وابستگی­های بین گزینه­ها و معیارها وجود دارد (مؤمنی و شریفی سلیم، 1390: 91- 90). روشANP شکل توسعه یافته­ای از روشAHP می­باشد که قادر است، همبستگی و بازخوردهای موجود بین عناصر در یک تصمیم­گیری را مدل­سازی نموده و تمامی تأثیرات درونی اجزای مؤثر در تصمیم­گیری را منظور و وارد محاسبات نماید. به عبارت دیگر در مدل AHP، تنها معیارها با معیار بالایی خود ارتباط داشتند؛ یعنی معیارها به هدف­ها، زیرمعیارها به معیارها و گزینه­ها هم به زیرمعیارها وابسته بودند، حتی خود معیارها هم به همدیگر وابسته نبودند. ولی در مدل ANP، نه تنها خوشه­ها بر عناصر و عناصر بر گزینه، گزینه بر عناصر تأثیر می­گذارند، بلکه حتی عناصر بر خودشان و بر دیگر خوشه­ها نیز اثرگذارند. یعنی هر عنصر قابلیت این را دارد که بر عناصر دیگر اثر بگذارد. لذا به واسطه این ویژگی این تکنیک متمایز و برتر از مدل­های قبلی مربوطه می­باشد. روش ANP دارای دو قسمت اصلی است که این دو قسمت را در یک فرآیند ادغام می­نماید، قسمت اوّل شامل دسته­های مرکّب از ملاک­های کنترلی و زیرملاک­ها و نیز دسته جایگزین­های داوطلب می­باشد و قسمت دوم، شبکه­ای از بردارها و کمان­ها که نشان دهنده وابستگی­ها و همبستگی­ها و نیز بازخوردهای موجود در سیستم تصمیم­گیری است، می­باشد. روش ANPچهار مرحله دارد:

1. 1. تعیین معیارها و شاخص­ها
2. 2. تعیین روابط و ارتباطات بین عناصر و خوشه­ها
3. 3. مقایسات زوجی بین عناصر و خوشه­ها
4. تشکیل سوپر­ماتریس­ها

معیار­های مورد نظر در این پژوهش در جدول 1، آورده شده است:

جدول1. معیار­های مورد استفاده جهت مکان­یابی کاربری­ فضای سبز شهری

ماخذ: 1. (غفاری گیلانده و همکاران، 1393: 258)، 2. (رضایی و همکاران، 1391: 47)، 3- (فنی و کرمی، 1393: 131) 4- (تیموری و همکاران، 1389: 144).

محدوده مورد مطالعه

شهر اردبیل درشمال­غربی ایران قرار گرفته است و به­عنوان مرکزاستان اردبیل می­باشد. این شهر در مختصات جغرافیایی 48 درجه و 15 دقیقه تا 48 درجه و 19 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 11 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی استقرار یافته است. شهر اردبیل در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا واقع بوده و در فلات اردبیل بین کوه­های باغرو و سبلان واقع شده است. از لحاظ اقلیم، شهراردبیل دارای زمستان­های سرد و تابستان­های ملایم است. بر اساس سرشماری سال 1390، جمعیت شهر اردبیل بالغ بر485 هزار نفر می­باشد (مرکز آمار ایران، 1390). موقعیت جغرافیایی محدوده­ مورد مطالعه در شکل شماره (1) نشان داده شده است:

شکل 1. نقشه موقعیت شهر مورد مطالعه

ماخذ: استانداری اردبیل، 1396

یافته­ها

تهیه نقشه­های معیار

به منظور تعیین مناطق مناسب جهت ایجاد فضای سبز شهری نیاز به معیارهایی می‌باشد تا بر اساس آنها اقدام به مکان­یابی نمود. یک معیار[5]، استانداردی برای قضاوت و یا قاعده­ای برای آزمون میزان مطلوبیت گزینه­های تصمیم­گیری به حساب می­آید و از نقشه­هایی که معرف تغییرات صورت وضعیت و مقادیر معیار در فضای جغرافیایی هستند تحت عنوان نقشه­های معیار یاد می­شود (مالچفسکی، 1385: 155). فهرست معیارهای مورد استفاده در بحث ارزیابی و تصمیم­گیری، از کانال­هایی چون مطالعات اسنادی و کتابخانه­ای، بررسی ادبیات موضوع و پیمایش نظرات و عقاید افراد صاحب نظر، قابل استخراج است. در این مطالعه ابتدا در محیط GIS لایه­های اطلاعاتی مربوط به هر معیار بارقومی­سازی تهه شد. بدین منظور، از نقشه پایه شهر در مقیاس 1:10000، نقشه رقومی شده کاربری­های شهری در وضعیت موجود و نقشه رقومی شده مراکز نظامی، فرهنگی، آموزشی، ورزشی، بهداشتی- درمانی،کارگاه­های صنعتی، مناطق مسکونی، فضای سبز، شبکه ارتباطی، میادین، اراضی بایر و خالی و ارزش زمین به عنوان مواد پایه استفاده شد و با استخراج لایه های اطلاعاتی مربوط به هر یک از معیارهای مطرح در مکان­یابی فضای سبز شهری، از روی نقشه های رقومی شده، لایه های اطلاعاتی مورد نیاز در فرآیند تحلیل آماده شدند.

معرفی معیارها و فازی سازی لایه ها

از آن­جا که در اندازه­گیری معیار­ها دامنه دامنه متنوعی از مقیاس­ها مورد استفاده قرار می­گیرند، لذا لازم است که معیار­ها قبل از ترکیب با یکدیگر استاندارد گردد (سلمان ماهنی، 1387: 190). استاندارد نمودن داده­ها به معنی همسان کردن دامنه تغییرات داده­ها بین صفر و یک و یا یک دامنه مشخص مانند (0 الی 255) است (آشور، 1390: 131). در این مطالعه، مرحله مربوط به ارزش­گذاری و استاندارد­سازی به صورت توأم و بر مبنای ارزش عضویت در مجموعه فازی در نظر گرفته شده است. ارزش عضویت یا درجه تعلق در یک مجموعه فازی را می­توان با شماره­ای که دامنه آن بین مقادیری چون0 تا 1 یا 0 تا 255 قرار دارد، تعیین کرد. درجه بالای ارزش عضویت یک عنصر به معنای نسبت بالای تعلق آن به مجموعه می­باشد (افروز، 1390: 108). نمونه­ای از نقشه­های استاندارد شده فاصله از مراکز آموزشی، فاصله از کاربری­های مسکونی، فاصله از راه­های ارتباطی، میادین، کاربری­های فرهنگی، فاصله از آرامستان، فاصله از کاربری­های صنعتی و فاصله از کاربری­های ورزشی در اشکال (2 تا 9) در زیر آورده شده است:

شکل2. نقشه­ استاندارد شده فاصله از کاربری­های مسکونی      شکل 3. نقشه­ استاندارد شده فاصله از مراکز آموزشی

شکل4. نقشه­ استاندارد شده فاصله از میادین         شکل 5. نقشه­ استاندارد شده فاصله از راه­های ارتباطی

شکل 6. نقشه­­ استاندارد شده فاصله از آرامستان           شکل 7. نقشه­ استاندارد شده فاصله از کاربری­های فرهنگی

شکل 8. نقشه­ استاندارد شده فاصله از کاربری­های ورزشی     

شکل 9. نقشه­ استاندارد شده فاصله از کاربری­های صنعتی وکارگاه

ساخت مدل

در این گام، مسأله­ تصمیم­گیری به ساختار شبکه­ای تجزیه می­گردد. هر شبکه از مجموعه­ای از خوشه­ها تشکیل شده است که هر خوشه شامل مجموعه­ای از عناصر می­باشد. به طور کلی، دو نوع وابستگی اصلی در هر شبکه می­تواند وجود داشته باشد:

1- وابستگی میان خوشه­ها: به گونه­ای که هر خوشه می­تواند با خوشه دیگر در هر سطح تصمیم­گیری دارای ارتباط متقابل و بازخوردی باشد.

2- وابستگی میان عناصر خوشه­ها: به گونه­ای که هر عنصر در هر خوشه می­تواند با تمامی عناصر موجود در دیگر خوشه­ها وابستگی داخلی داشته باشد و حتی عناصر درون یک خوشه نیز می­توانند با یک­دیگر وابستگی داشته باشند (حاله و کریمیان، 1389: 27-28). شکل شماره (10) نمونه­ مدل را جهت مکان­یابی فضاهای سبز شهری در شهر اردبیل، در نرم­افزار Super Decisions در زیر نشان می­دهد:

شکل10. نمای کلی از خوشه­ها و عناصر برای بررسی مکان­یابی بهینه  فضای سبز شهر اردبیل

ماتریس­های مقایسات زوجی

مشابه با روش AHP، زوج­های عناصر تصمیم­گیری در هر خوشه به نسبت اهمیت­شان در جهت شرط­های کنترلی آن­ها مقایسه می­شوند. خود خوشه­ها نیز به نسبت سهم­شان در هدف، مقایسات زوجی می­شوند. از تصمیم گیرنده­ها در مورد یک سری از مقایسات زوجی از دو عنصر یا دو خوشه بر حسب توزیع­هایشان در معیارهای سطح بالایی مختص آن­ها پاسخ دریافت می­شود؛ به علاوه وابستگی­های درونی بین عناصر یک خوشه نیز باید طوری جفتی مورد آزمون قرار گیرند و تأثیر هر عنصر بر روی عنصر دیگر توسط یک بردار ویژه نمایش داده شود. مقادیر اهمیتی مرتبط توسط ساعتی در بازه اعداد 1 تا 9 بیان شده است به طوری که عدد 1 مشخص کننده­ اهمیت مساوی بین دو عنصر و عدد 9 مشخص کننده­ اهمیت فوق­العاده بیشتر یک عنصر است. مقادیر متقابل نیز در مقایسات معکوس در نظر گرفته می­شوند. همانند روشAHP مقایسات زوجی در ANP، توسط یک بستر ماتریسی بیان می­شوند و یک بردار محلی می­تواند به عنوان یک تخمین از اهمیت متناسب بین عناصر یا خوشه مشتق شود (نجفی، 1389: 67). جدول 2، مقایسه­ زوجی از دو عنصر مطرح در مطالعه حاضر را نشان می­دهد. در محاسبه­ نرخ ناسازگاری در ANP نیز، طبق گفته­ ساعتی: مقدار ناسازگاری اگر کمتر از 1/0 باشد می­توان به داده­های مقایسات زوجی اعتماد کرد (دری و حمزه­ای، 1389: 81).

جدول2 . نمایی از مقایسه­ زوجی دو عنصر موقعیتی و اقتصادی در مدل ANP

تشکیل سوپرماتریس اولیه یا غیر وزنی

عناصر ANPبا یکدیگر در تعامل قراردارند، این عناصر می­توانند واحد تصمیم گیرنده، معیارها، زیرمعیارها، نتایج حاصل،گزینه­ها و هر چیز دیگری باشند. که معیارهای مطرح در مطالعه حاضر و تعیین میزان فاصله از معیارها، با مرور منابع و ادبیات و سوابق پژوهشی (مانند مطالعه کتاب­ها، مقالات چاپ شده در مجلات علمی- پژوهشی و نیز مقالات ارائه شده در کنفرانس­های معتبر) و با توجه به نظرات کارشناسی (مانند مشورت با اساتید دانشگاه­ها و کارشناسان) به دست آمده است. وزن نسبی هر ماتریس براساس مقایسه­ زوجی شبیه روش AHP محاسبه می­شود. وزن­های حاصل در سوپرماتریس وارد می­شوند که رابطه­ متقابل بین عناصر سیستم را نشان می­دهند (فرجی سبک بار و همکاران، 1389: 134). سوپرماتریس به دست آمده در این مرحله سوپرماتریس اولیه معرفی می­شود (جدول3):

جدول3- الف. سوپرماتریس غیر وزنی یا اولیه­

جدول3- ب. سوپرماتریس غیر وزنی یا اولیه­

تشکیل سوپرماتریس وزنی

در واقع ستون­های سوپرماتریس از چند بردار ویژه تشکیل می­شودکه جمع هر کدام از بردارها برابر یک است. بنابراین، این امکان وجود دارد که جمع هر ستون سوپرماتریس اولیه بیش از یک باشد (متناسب با بردار­های ویژه­ای که در هر ستون وجود دارند). برای آن که از عناصر ستون متناسب با وزن نسبی­شان فاکتور گرفته شود و جمع ستون برابر یک شود، هر ستون ماتریس استاندارد می­شود. در نتیجه ماتریس جدیدی به دست می­آید که جمع هر یک از ستون­های آن برابر یک خواهد بود. این موضوع شبیه زنجیره مارکوف است که جمع احتمال همه وضعیت­ها معادل است. ماتریس جدید، ماتریس وزنی یا ماتریس استوکاستیک گفته می­شود ( فرجی­سبک­بار و همکاران، 1389: 135). همان طور که گفتیم تفاوت مدل ANP با سایر مدل­های تصمیم­گیری در این بود که این مدل، معتقد به ارتباط بین عناصر بود. در مدل ANP نه تنها خوشه­ها بر عناصر و عناصر بر گزینه، گزینه بر عناصر و... تأثیر می­گذارند، بلکه حتی عناصر بر خودشان و بر دیگر خوشه­ها نیز اثرگذارند. این مرحله چون یکی از مراحل مهم می­باشد تأکید بر این است که از پرسش­نامه و مدل ویژه تعیین روابط استفاده شود. مدلی که برای تعیین روابط بین عناصر استفاده می­شود، دیماتل[6]می­باشد که از طریق پرسش­نامه این امر صورت می­گیرد.

مراحل کلی تعیین روابط با مدل دیماتل به صورت زیر می­باشد:

1. تهیه پرسش­نامه مربوط به دیماتل برای تعیین ارتباطات بین عناصر؛
2. محاسبه نتایج پرسش­نامه از طریق مدل در برنامه Excel و Matlab؛
3. اعمال نتایج به دست آمده در عناصر و خوشه­ها.

جدول4، سوپرماتریس وزنی مربوط به مدل را نشان می­دهد.

جدول4- الف. سوپرماتریس وزنی

جدول 4-ب. سوپرماتریس وزنی

محاسبه­ بردار وزنی عمومی یا سوپرماتریس حدی

در مرحله­ بعد، سوپرماتریس وزنی، براساس ماتریس به دست آمده، بردار وزن عمومی مشخص ­شد (رابطه 2). ماتریسی که در نتیجه­ به توان رسیدن و ماتریس وزنی به دست آمد، ماتریس حدّی جدول5، می­باشد. در این ماتریس، مقادیر هر سطر آن با هم برابر می­باشد. اگر سوپرماتریس اثر زنجیره­واری داشته باشد، ممکن است دو یا چند سوپرماتریس داشته باشیم (رابطه 3).

رابطه 2.                       W^K∞­→lim_K

رابطه 3.                    ^k_i^­W∑ (­) ∞→lim_n

جدول 5-الف. سوپرماتریس حدی

جدول 5-ب. سوپرماتریس حدی

نتایج ماتریس خوشه­ها

پس از محاسبه سوپرماتریس حدّی، آخرین مرحله برای تعیین ارزش و ضریب نهایی عناصر، محاسبه­ نتایج ماتریس خوشه­ها و نرمال سازی ضریب عناصر در سوپرماتریس حدی توسط ضریب خوشه­ها می­باشد، نتیجه­ مقایسات زوجی بین گروه­ها که جدول اوزان گروه­ها نامیده می­شود، در جدول 6، آورده شده است:

جدول 6. ماتریس وزن های گروه­ها

نتیجه­ نهایی عناصر

در مرحله­ آخر، ضرایب سوپرماتریس در ضرایب ماتریس خوشه­ها نرمال شده و در نهایت، نتیجه­ نهایی عناصر و اولویت آن­ها مشخص گردید. جدول7، نتجه­ نهایی مدل ANP را نشان می­دهد.

جدول7. نتایج نهایی مدل ANP جهت مکان­یابی فضای سبز شهری در سطح شهر اردبیل

طبق نتایج این مدل، در بین عناصر، عنصر فاصله از کاربری­های صنعتی با ضریب 437/0، بیشترین ارزش و اهمیت را برای مکان­یابی بهینه فضای سبز شهری دارد و بعد از آن، عناصر ارزش زمین با ضریب 110/0 و فاصله از کاربری­های فرهنگی با ضریب 089/0 عناصر برتر و مهم تلقی می­شوند.

تهیه­ نقشه­ نهایی مکان­یابی فضای سبز در شهر اردبیل

برای تهه­ نقشه­ مکان­یابی فضای سبز شهری، مرحله اول، ساخت لایه اطلاعاتی برای عنصر می­باشد. در این پژوهش از 14 معیار یا عنصر استفاده شده است. سپس آن­ها را رتبه بندی و رستری کرده و با استفاده از تابع فازی استاندارد سازی نمودیم سپس با استفاده از ضرایب نهایی مدل ANP، ضریب هر عنصر را به نقشه­ همان عنصر با استفاده از تابع Raster Calculater ضرب نموده و با ترکیب لایه­های اطلاعاتی با هم، نقشه­ نهایی تهه گردید (شکل 11). همان­گونه که در نقشه نهایی حاصل از روش تحقیق نشان داده شده است، سطح شهر اردبیل را به لحاظ مکان­یابی بهینه فضای سبز شهری، به پنچ گروه با اولویت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم طبقه بندی شده است:

شکل 11. نقشه مکان­یابی فضای سبز شهری در سطح شهر اردبیل با استفاده از مدل ANP

بحث و نتیجه­گیری

شهر­های جهان به­طور فزاینده­ای در حال تبدیل شدن به شهر­های متراکم و آلوده هستند. فضای سبز شهری طیف گسترده­ای از خدمات اکوسیستم را فراهم می­کند که می­تواند با بسیاری از آسیب­های شهری مبارزه کند و به بهبود زندگی ساکنان بخصوص سلامتی آن­ها کمک کند. بی­تردید فضای سبز و پارک­های شهری را باید در زمره اساسی­ترین عوامل پایداری حیات طبیعی و انسانی در شهر­نشینی امروز به­شمار آورد که اگر به­صورت صحیحی برنامه­ریزی شوند، در سالم­سازی جسم و روح تاثیرات مطلوبی خواهند داشت. شهر اردبیل با وجود این­که در ایجاد فضای سبز با داشتن شرایط و موقعیت خاص از استعداد مناسبی برخوردار است، اما از توزیع غیرعادلانه و نامناسب فضای سبز و پارک­ها برخوردار است و سال‌هاست از فقر فضای سبز رنج می‌برد، به­گونه­ای­که در برخی از محلهها تعداد مناسبی پارک وجود دارد اما در برخی دیگر از محلات، هیچ پارکی در دسترس ندارند. در این مناطق، وجود انبوه ساختمان‌های کوچک با بافت دانهریز و ساکنان فراوان و تردد بی‌شمار اتومبیل‌ها هوای ناپاکی را ایجاد کرده است که جز با افزایش فضای سبز نمی‌توان با آن مقابله کرد. در حال حاضر مساحت فضای سبز شهری موجود در شهر اردبیل طوری است، که سرانه کل فضاهای سبز را به 7 متر مربع به ازای هر نفر می­رساند، این مقدار در برنامه چهارساله (پایان سال 1390) پیش بینی شده است که به ‌12 متر­مربع برای هر نفر برسد.

بنابراین، عملکرد هر یک از سیستم­های شهری وابسته به زیر­ساخت­ها و هم­چنین در مکان­گزینی بهینه آن می­باشد. این موضوع باعث گرایش به روش­های نوین در مکان­گزینی عناصر و اجزای شهری شده است. استفاده از روشی نوین در این پژوهش که ترکیبی از مدل ANP و GIS FUZZY می­باشد، منجر به سطحی بالای از اطمینان در وزن­دهی‌ شده است. در این پژوهش پس از انتخاب معیار­های موثر از طریق مطالعه منابع اسنادی و نظرات متخصصین امر به ساخت لایه اطلاعاتی برای عنصر پرداخته شد، سپس آن­ها را رتبه بندی و رستری کرده و با استفاده از تابع فازی استاندارد سازی نمودیم سپس با استفاده از ضرایب نهایی مدل ANP، ضریب هر عنصر را به نقشه همان عنصر با استفاده از تابع Raster Calculater ضرب نموده و با ترکیب لایه­های اطلاعاتی با هم، نقشه­ نهایی تهه گردید (شکل 13). همان­گونه که در نقشه نهایی حاصل از روش تحقیق نشان داده شده است، سطح شهر اردبیل را به لحاظ مکان­یابی بهینه فضای سبز شهری، به پنچ گروه با اولویت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم طبقه بندی نمودیم. طبق شکل 13 محدوده­های با رنگ سبز پر رنگ(کلاس 5) بالاترین اولویت را جهت استقرار کاربری فضای سبز در شهر اردبیل نمایش می­دهند و با حرکت به سمت کلاس 1 از کیفیت مکان جهت استقرار کاربری فضای سبز کاسته می­شود.

از مهم­ترین مسائلی که پس از انتخاب و مکان­یابی کاربری­های شهری باید مورد توجه قرار گیرد، بررسی این موضوع است که مناطق تعیین شده تا چه حد با واقعیت و شرایط منطقه تطابق دارد. به منظور تطبیق نتایج بدست آمده از الگوی ارائه شده در مکان­یابی فضای سبز شهری با واقعیات موجود در محدوده مورد پژوهش، نقشه کاربری اراضی آن در محیط GIS تهه شده و نتایج بدست آمده الگوی مذکور در نقشه کاربری اراضی منعکس گردیده است. با توجه به نقشه خروجی مدل ANP و مقایسه آن با نقشه کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه، مشخص شد که زمین­های مناسب برای ایجاد فضای سبز تناسب زیادی با کاربری اراضی دارند، این مکان­ها نزدیک به مراکز آموزشی، مسکونی، شبکه ارتباطی و مراکز فرهنگی هستند و از پارامتر­های دیگر مانند پارک­های موجود فاصله مناسبی دارند. باید توجه داشت که اولویت­بندی نشان داده شده به تناسب معیار­های مورد استفاده و بار وزنی آن­ها، بدست آمده است. با این اوصاف اگر پهنه­های دارای امتیاز بالا، در وضعیت موجود توسط کاربری­های دیگر اشغال شده­اند بالطبع باید سراغ اولویت­های بعدی رفت. از مهم­ترین امتیازات مکان­های دارای اولویت برای استقرار فضای سبز در محدوده مورد مطالعه، عنصر فاصله از کاربری­های صنعتی با ضریب 437/0، بیشترین ارزش و اهمیت و بعد از آن، عناصر ارزش زمین با ضریب 110/0 و فاصله از کاربری­های فرهنگی با ضریب 089/0 عناصر برتر و مهم تلقی می­شوند.

نتایج حاصله نشان می­دهد که استفاده توام از مدل  ANPو سیستم اطلاعات جغرافیایی در اولویت­ بندی و تعیین  بهترین مکان‌های شهر برای تعیین کاربری‌ها، روش بسیار توانمندی‌ می‌باشد زیرا کاستی­های همدیگر را از بین برده و در مدیریت و برنامه ریزی شهری نتایج رضایت بخشی را به‌وجود می‌آورند. با این حال نباید از نظر دور داشت که فنون و نرم­افزارها، را باید در حد ابزار کار در نظر گرفت. هر چه قدر، قدرت کارشناسی پژوهش­گران قوی­تر باشد به همان نسبت انتظار می­رود که استفاده از این فنون و ابزار با نتایج مثبت و برجسته­تری همراه باشد.

راهکارها

با توجه به نتایج تحقیق راهکارهای زیر پیشنهادهای زیر به عنوان راهکار ارائه می گردد:

• باز توزیع فضاهای سبز متراکم و فشرده
• تخصیص بودجه و برنامه ریزی جهت ایجاد پراکنش متعادل فضای سبز شهری در سطح مناطق
• توزیع متناسب و متعادل فضای سبز شهری برای ایجاد مطلوبیت و مطبوعیت برای همه شهروندان
• ضرورت اجتناب از صدور مجوز تاسیس کاربری­های ناسازگار در مجاورت مکان های انتخاب شده.

[1]. Jacobs

[2] . Analytical Hierarchy Process

[3]. Multiple Attribute Decission Making

[4] . Saaty

[5] . Criterion

[6] . Dematel