با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ارزیابی محیط زیست ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران.

2 کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

چکیده

هدف از این تحقیق پهنه‌بندی خطر سیلاب در شهر مراغه به دلیل سیلاب ناشی از طغیان رودخانه صوفی چای می‌‌باشد که برای این منظور از لایه‌های اطلاعاتی شیب، جهت شیب، ارتفاع، فاصله از آبراهه، فاصله از رودخانه، کاربری زمین، تراکم ساختمانی و تراکم جمعیتی استفاده شده است. براساس نظر کارشناسان و شناخت منطقه، وزن‌دهی لایه‌ها به روش تحلیل شبکه (ANP) با استفاده از نرم‌افزار سوپردسیژن انجام شد. با توجه به ضرایب به‌دست آمده در مدل ANP عامل آبراهه با ضریب 75/0 بیش‌ترین ارزش و عامل کاربری اراضی با ضریب 0895/0 کم‌ترین ارزش را برای ایجاد سیل به خود اختصاص داد و سپس تمامی لایه‌ها در محیط GIS فازی سازی شده و در نهایت با وزن‌دار کردن لایه‌ها و تلفیق آن‌ها به روش گاما، نقشة نهایی پهنه‌بندی سیلاب تهیه گردید. نتایج نشان می‌دهد، پهنه‌های با خطر سیل‌گیری خیلی زیاد در مرکز شهر حاشیه رودخانه صوفی چای با مساحت 126/3 هکتار به ترتیب در نواحی 1، 2 و 3 و پهنه‌های با خطر سیل‌گیری کم در حاشیه شهر با مساحت 598/13 هکتار در نواحی 5 و 7 واقع گردیده‌اند. نتایج حاصل از تلفیق مدل‌های ANP و Fuzzy در تائید مطالعات پیشین، حاکی از کارایی بالای آن‌ها در تعیین مناطق با ریسک بالای سیلاب می‌باشد و ضرورت دارد در فرایند برنامه‌ریزی و آمایش به‌ویژه ارزیابی خطر این سطوح پهنه‌بندی شده مدنظر قرار گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Urban Flood Hazard Zoning Using Fuzzy-Analytic Network Process (ANP), Case study: Maragheh City

نویسندگان [English]

  • ebrahim sami 1
  • Maryam Ebadi 2

1 Assistant professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Maragheh, Maragheh, Iran.

2 Msc, Department of Urbanism, Urmia University, Urmia, Iran.

چکیده [English]

The purpose of this study is to zone flood risk in the city of Maragheh due to floods caused by the inundating of the Sufi Chai River. The criteria being used included the distance from the river, distance from drainage lines, population density, residential density, slope, DEM, aspect, and land use. Based on the experts' opinion and knowledge of the area, the layers were weighted by Network Analysis Process (ANP) method using Super Decisions software. According to the coefficients obtained in the ANP model, the waterway factor with a coefficient of 0.75 score had the highest value and the land use factor with a coefficient of 0.09 had the lowest value for creating floods, and then all layers were fuzzy in GIS and with weight hanging the layers and combining them by gamma method, the final flood zoning plan was prepared. Based on the results, areas with very high flood risk were in the city center along the Sufi Chai River with an area of 3.126 ha. They are located in areas 1, 2 and 3 and districts with low flood risk in the outskirts of the city having an area of 13.595 ha in areas 5 and 7, respectively. The results from integration of ANP and Fuzzy models, as approved in previuos studies, indicate their high efficiency in identifying the areas with high flood risk. Therefore, it is essential to consider the zoning layers in planinig proceses, particularly rsik assessment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoning Flood
  • ANP
  • Fuzzy
  • Maragheh City
Abebe, Y. A., Ghorbani, A., Nikolic, I., Vojinovic, Z., & Sanchez. A. (2018). A coupled flood-agent-institution modelling (CLAIM) framework for urban flood risk management. Environmental Modelling and Software, 111, 483-492.
Ahmadzadeh, H., Saeedabadi, R & Nouri, E. (2014). A Study and Zoning of the Areas Prone to Flooding with an Emphasis on Urban Floods (Case Study: City of Maku). Journal of Hydrogeomorphology, 2, 1-23. (In Persian)
Amir Ahmadi, A., Behniafar, A., & Ebrahimi, M. (2019). Micro zoning of flood risk in Sabzevar city in the direction of sustainable urban development. Journal of Urban Planning and Research, 4(7), 17-32. (In Persian)
Asghari Saraskanroud, f., Pirouzi, E & Zainali, B. (2014). Flood risk zoning in As Laghan Chai watershed using Vicor model. Quantitative Geomorphology Research, 3, 245-231. (In Persian)
Dehghani, M., Abbas Nejad, A., & Negaresh, H. (2015.( Assessment of Flood Hazard and its Zoning in Baft Plain (South East Part of Iran). Geography and Territorial Spatial Arrangement, 20, 141-152. (In Persian)
Di Salvo, C., Pennica, F., Ciotoli, G., & Cavinato, G.P. (2018). A GIS-based procedure for preliminary mapping of pluvial flood risk at metropolitan scale. Environmental Modelling and Software, 107, 64-84.
Fahy, B., Brenneman, E., Chang, H., & Shandas, V. (2019). Spatial analysis of urban flooding and extreme heat hazard potential in Portland. International Journal of Disaster Risk Reduction, 39, 101-117.
Fernández, D.S., & Lutz, M. A. (2010). Urban flood hazard zoning in Tucumán Province, Argentina, using GIS and multicriteria decision analysis. Engineering Geology, 111, 90–98
Gahrvardi Tali, M. (2008). Application of integrated urban flood model in large cities (case study: northeast of Tehran). Geography and regional planning, 178-167. (In Persian)
Gersonius, B., Zevenbergen, C., & van Herk, S. (2013). Managing flood risk in the urban environment: linking spatial planning, Risk assessment. communication and policy, 263-275.
Hashemi Monfared, S.A., Azizian, G., Derakhshan Alamdar, P. & Raispour, J. (2017). Investigating of the Existing Urban Drainage Systems for the Passage of Floods and the Possibility of Its Modification Using SWMM5 (Case Study: Darab county). Journal of Natural Environmental Hazards, 15, 219-236. (In Persian)
Hezara, V., & Bakharzai Ghazalhasar, M. (2017). Urban flood risk zoning in zone 9 of Mashhad. Geography and Human Relationships, 1(2), 1140-1158. (In Persian)
Homsi, M., Ong, M. & Salahi Esfahani, G. (2011). The effect of land use change on flood zoning: a case study of villages in Azran Kashan watershed. The third national conference on comprehensive management of water resources, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources. (In Persian)
Jafari, H., & Al-Sheikh, A. (2013). Developing an Urban Inundation Simulation Model by Considering Storm water Infrastructures. Emergency Management, 7(42), 41-50. (In Persian)
Kanani-Sadat, Y., Arabsheibani, R., Karimipour, F., & Nasseri, M. (2019). A New Approach to Flood Susceptibility Assessment in Data-Scarce and Ungauged Regions Based on GIS-based Hybrid Multi Criteria Decision-Making Method. Journal of Hydrology, 572, 17-31
Karam, A., & Derakhshan, F. (2011). Flood zoning, flood estimation and efficiency evaluation of surface water disposal channels in urban basins (case study: Abshuran basin in Kermanshah). Natural Geography, 16, 37-54. (In Persian)
Karmi Moghadam, S. & Duraninejad, M. (2012). Zoning of suitable areas for flood spreading in Sarvostan plain using hierarchical analysis and Boolean method in GIS environment. The 6th National Conference on Watershed Management and Water and Soil Resources Management. (In Persian)
Krona, W., Eichner, J., & Kundzewicz, Z. W. (2019). Reduction of flood risk in Europe Reflections from a reinsurance perspective. Journal of Hydrology, 576, 197–209
Mahmoudzadeh, H., Yari, F. & Vahedi, A. (2016). The Application of Remote sensing and GIS Techniques for Flood Risk Zoning Multi Criteria Approach, Urmia, Iran. Physical Geography Research, 4, 730-719. (In Persian)
Mohamed, S.A. (2019). Application of satellite image processing and GIS-Spatial modeling for mapping urban areas prone to flash floods in Qena governorate, Egypt. Journal of African Earth Sciences, 158, 1-15.
Nasri, M. (2008). Investigating the floods and the network of canals affecting the city of Zavareh and paying attention to it in urban planning. Geographical Perspective, 2, 1-12. (In Persian)
Negaresh, H., Tavousi, T. & Mehdi Nasab, M. (2013). Modeling production runoff in the of basin river kashkan by statistical models. Urban Ecological Research, 6, 81-91. (In Persian)
Park, K., & Won, J. h. (2019). Analysis on distribution characteristics of building use with risk zone classification based on urban flood risk assessment. International Journal of Disaster Risk Reduction, 38, 1-10.
Rahimi, A. (2014). Modeling of Tabriz Expansion in 2031 using Land Transformation model. Urban Ecological Research, 5(2), 99-110. (In persian)
Safrian Zengir, V., Zenali, B., & Jafarzadeh Aliabad, L. (2018). Assessment of synoptic conditions of occurrence of flood-induced rainfall in Khalkhal city with a perimeter environmental approach during the time period 2016- 1987. Urban Ecological Research, 1(19), 104-89. (In Persian)
Salehi, I., Rafiei, Y., Farzad Behtash, M., & Agha Babaei, M. (2012). Urban Flood Hazard Zonation Using GIS and Fuzzy-AHP Analysis (Case study: Tehran city). Journal of Environmental Studies, 3, 179-188. (In Persian)
Taheri Behbahani, M., & Bozorgzadeh, M. (1996). Urban floods. Tehran: Publications of Iran Urban Planning and Architecture Studies and Research Center. (In Persian)
UNDRO. (1978). Disaster Prevention and Mitigation: A Compendium of Current Knowledge. Hydrological Aspects, United Nations Disaster Relief Organization, New York: United Nations.
Yamani, M., Davarzni, Z., & Dadarsi, A. (2013). Evaluation of Fuzzy Logic Relative to other Conceptual Models in Zoning of Flooding with Emphasis on Geomorphological Aspects Case study: Davarzan Basin. Geography and Territorial Spatial Arrangement, 5, 121-134. (In Persian)
Yazdani, M., Ghasemi, M., Saleki Maliki, M., & Afkhami, F. (2016). Micro-zoning of vulnerability of cities against flood risk, case study: Tabriz city. Journal of Rescue and Relief, 36, 33-44. (In Persian)
Zhong, M., Lin, K., Tang, G., Zhang, Q., Hong, Y., & Chen, X. (2020). A Framework to Evaluate Community Resilience to Urban Floods: A Case Study in Three Communities. Sustainability, 12(4), 1-21.
Zhou, Y., Shen, D., Huang, N., Guo, Y., Zhang, T., & Zhang, Y. (2019). Urban flood risk assessment using storm characteristic parameters sensitive to catchment-specific drainage system. Science of the Total Environment,659, 1362–1369
احمدزاده، حسن؛ سعیدآبادی، رشید و نوری، الهه (1394). بررسی و پهنه­بندی مناطق مستعد به وقوع سیل با تأکید بر سیلاب­های شهری موردی: شهر ماکو. مجله هیدروژئومورفولوِژی، 2، 1-23.
اصغری سراسکانرود، صیاد؛ پیروزی، الناز و زینالی، بتول (1394). پهنه­بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از مدل ویکور. پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، 3، 245-231
امیر احمدی، ابوالقاسم؛ بهنیافر، ابوالفضل و ابراهیمی، مجید (1390). ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب در محدوده شهر سبزوار در راستای توسعه پایدار شهری. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری،4(7)، 32-17.
جعفری، هانیه و آل شیخ، علی‌اصغر (1393). توسعه­ روشی برای شبیه‌سازی آب‌گرفتگی‌های شهری منطبق بر زیرساخت‌های جمع­آوری سیلاب. فصل­نامه مدیریت بحران، 7 (42)، 41-50.
حمصی، ملیحه؛ اونق، مجید و صلاحی اصفهانی، گیتی (1391). اثر تغییر کاربری اراضی بر پهنه­بندی سیل: مطالعه موردی روستاهای حوضه آبخیز آزران کاشان. سومین همایش ملی مدیریت جامع منابع آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
دهقانی، مژگان؛ عباس نژاد، احمد و نگارش، حسین (1395). بررسی خطر سیل و پهنه‌بندی آن در دشت بافت، جنوب شرقی ایران. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، 20، 141-152.
رحیمی، اکبر (1393). مدل‌سازی توسعه تبریز در سال 1410 با استفاده از LTM. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 5(2)، 99-110.
صالحی، اسماعیل؛ رفیعی، یوسف؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا و آقا بابایی، محمدتقی (1392). پهنه­ بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: تهران). محیط‌شناسی، 3، 179-188.
صفریان زنگیر، وحید؛ زینالی، بتول و جعفرزاده علی‌آبادی، لیلا (1398). ارزیابی شرایط همدیدی وقوع بارش‌های منجر به سیلاب در شهرستان خلخال، با رویکرد محیطی به گردشی در بازه زمانی 1366 تا 1395. فصلنامه علمی- پژوهشی بوم‌شناسی شهری، 1(19)، 89-104.
طاهری بهبهانی، محمد طاهر و بزرگ‌زاده، مصطفی (1375). سیلاب‌های شهری. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
قهروردی تالی، منیژه (1388). کاربرد مدل یکپارچه سیلاب شهری درکلان شهرها (مطالعه موردی: شمال شرق تهران). جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 167- 178.
کرم، امیر، درخشان، فرزانه (1391). پهنه­بندی سیل‌خیزی برآورد سیلاب و ارزیابی کارایی کانا­ل­های دفع آب­های سطحی در حوضه­های شهری (مطالعه موردی: حوضه آبشوران در کرمانشاه). فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، 16، 37-54.
کرمی مقدم، شیرین و درانی نژاد، محمدصادق (1392). پهنه‌بندی مناطق مناسب جهت پخش سیلاب در دشت سروستان با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و روش بولین در محیط GIS. ششمین همایش ملی آبخیزداری و مدیریت منابع آب و خاک.
محمود زاده، حسن؛ یاری، فاطمه و واحدی، علی (1396). کاربرد تکنیک­های دورسنجی و GIS برای پهنه­بندی خطر سیلاب در شهر ارومیه با رویکرد تحلیل چند معیاره. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، 4، 730-719.
مهندسین مشاور نقش محیط (1390). طرح جامع شهر مراغه.
نصری، مسعود (1388). بررسی سیلاب‌ها و شبکه مسیل‌های تأثیرگذار بر شهر زواره و توجه به آن در برنامه‌ریزی شهری. فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز، 2، 12-1.
نگارش، حسین؛ طاوسی، تقی و مهدی نسب، مهدی (1393). مدل‌سازی تولید رواناب حوضه آبریز رودخانه کشکان بر اساس روش‌های آماری. دو فصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 6، 81-91.
هاشمی منفرد، سید آرمان؛ عزیزیان، غلامرضا؛ درخشان علمدار، پژمان و رئیس پور، جلیل (1397). بررسی کفایت سیستم زهکشی در مناطق شهری جهت عبور سیلاب و امکان اصلاح آن به کمک مدل SWMM5 مطالعه موردی: شهرستان داراب. مجله مخاطرات محیط طبیعی، 15، 219-236.
هزاره، وحید و باخرزی قزالحصار، سید محمد (1397). پهنه­بندی خطر سیلاب شهری در منطقه 9 شهرداری مشهد. جغرافیا و روابط انسانی، 1(2)، 1140-1158.
یزدانی، محمدحسن؛ قاسمی، معصومه؛ سالکی ملکی، محمدعلی و افخمی، فاطمه (1396). ریز پهنه­بندی آسیب‌پذیری شهرها در مقابل خطر سیلاب مطالعه موردی: شهر تبریز. فصلنامه امداد و نجات، 36، 33-44.
یمانی، مجتبی؛ داورزنی، زهرا و دادرسی، ابوالقاسم (1391). ارزیابی مدل منطق فازی در مقایسه با سایر مدل‌های مفهومی در پهنه­بندی سیل‌خیزی با تأکید بر ویژگی­های ژئومورفولوژیک مورد شناسی: حوضه داورزن. جغرافیا و آمایش شهری منطقه­ای، 5، 121-134.