نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی تهران
2 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
3 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی تهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Today thanks to social justice and welfare schools, the concept of urban life quality has been more focused on; and in order to increase the quality of urban life in Iran, various discussions and efforts have been also done over the past years. In this regard, using the theoretical issues and the most important corresponding indicators, this study aimed to evaluate the life quality of Ghorveh residents, in general, and the differences between the life quality of women and men, in particular. The methodology employed in this study was descriptive analytical. The data were collected through qualitative field research, from libraries and questionnaires, and then were analyzed by SPSS software.The results of the study showed that the quality of life for Ghorveh residents was not at a desirable level and the average of indices was totally less than 3. The highest average was related to the neighborhood index with 3.24 and the lowest average was to do with economic with 1.99. The results obtained from the independent tow-sample T also indicated that there was a significant difference between the life quality of men and women in Ghorveh that is the life quality of men was better than that of women. Finally, the results showed that employment failed to improve the life quality of women.
کلیدواژه‌ها [English]
افزایش و رشد سریع جمعیت، توام با گسترش شهرنشینی و شهری شدن جهان، مشکلات فراوانی در کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای جهان سوم ایجاد کرده است. شهرها با افزایش ناهنجاری اجتماعی، کمرنگ شدن هویت و حس تعلق اجتماعی، کمبود مسکن و گسترش آلونک نشینی و اسکان غیر رسمی، کاهش ایمنی و امنیت شهرها، گسترش مشکلات اکولوژی اجتماعی و محیطی و در مجموع کاهش کیفیت زندگی مواجه میشوند(Sarrafi, 2003: 73). این رشد فزاینده و جهانی شدن در دو گروه از کشورها، جنسیتی شده است: یکی کشورهایی که از حیث ساختاری، تجارت جهانی و فردگرایی پستمدرن، با مردم سالاری نظام سرمایهداری غربی به هم تنیده شده اند و دیگر، کشورهایی با جاذبههای جنسیتی و نژادی که بر پایه به کارگیری مهاجران زن در مشاغل ساده کم درآمد برای شهرهای جهانی پر درآمد، شکل گرفتهاند. این تغییر ساختار جهانی اخیر، با قدرتها و نیروهای مردسالانه دولتی، مذهبی، فرهنگی و خانوادگی تقویت و مستحکم شده است .(Momsen, 2004: 206)
با این حال، اگر افزایش جمعیت شهرها و گسترش آنها را به معنای چند برابر شدن مسائل و مشکلات موجود در شهرها به همراه افزایش درخواست خدمات بدانیم، در این بین، نهادها و مراجع مدیریت شهری که مسئولیت حل مشکلات و پاسخگویی به نیازها بر عهدة آنان است، با چالشهای عدیدهای رو به رو خواهند شد. که در این میان میتوان به کیفیت زندگی ساکنان شهرها اشاره کرد. یکی از اهداف مهم هر نظام و ساختار اقتصادی- سیاسی و اجتماعی در جهان، تامین حداکثر رفاه اقتصادی و اجتماعی مردم است(Fanni, 2010: 58). مطالعات کیفیت زندگی، مورد توجه فزآینده محققان در رشتههای گوناگون علمی هم‌چون برنامهریزی، جغرافیا، جامعهشناسی، اقتصاد، روانشناسی، علوم سیاسی، پزشکی، بازاریابی و مدیریت میباشد.
با توجه به توسعه و گسترش شهرها در کشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت، مطالعات کیفیت زندگی به ابزار مهمی برای برنامهریزی و مدیریت شهرهای پایدار و قابل زیست تبدیل شده است(Hatami Nejad et al, 2012: 30). کیفیت زندگی شهری، مقولهای میان رشتهای، پیچیده، چند بعدی و مرتبط با جنبههای ذهنی (کیفی) و عینی (کمی) است که تعاریف و مفاهیم متعددی در مورد آن ارائه شده است. کیفیت زندگی ارتباط متقابل میان جامعه، سلامت، اقتصاد و شرایط محیطی است که انسان و توسعه اجتماعی را تحت تاثیر قرار میدهد(Schyns & Jeroen, 2004: 5). کیفیت زندگی شهری احتمالا احساس خوبی است از ترکیبی از عوامل مرتبط با حس مکان یا هویت مکان از قبیل خاطر جمعی، حس تعلق، دسترسیها و غیره (Profect & Power., 1992: 134). در تعریف دیگر میتوان کیفیت زندگی شهری را معادل احساس رضایت کلی از زندگی دانست(Foo, 2000: 46).
یکی از مهمترین مسائل مرتبط با کیفیت زندگی، یافتن معیارها و ترکیب شاخصهای ارزیابی سطح و سنجش تغییرات کیفیت زندگی شهری است. در این میان یکی از معیارهایی که میتوان با آن کیفیت زندگی را سنجید، میزان رضایت شهروندان از شاخصها و متغیرهای مختلف است که میتوان اظهار کرد بعد ذهنی کیفیت زندگی در این بررسیها مورد توجه است. در بعد عینی بر اساس دادههای آماری و ارقام مرتبط، کیفیت زندگی شهری را محاسبه میکنند.
در پنجاه سال اخیر، ایران از حیث توجه و تاکید بر اغلب شاخصهای کیفیت زندگی کشوری کوشا بوده است. از زمان شکلگیری نظام برنامهریزی توسعه در چارچوب سازمان برنامه و بودجه تا به حال، رسالت اصلی برنامهها در کشور، گسترش رفاه اجتماعی و توسعه انسانی بوده است. تاکنون با وجود بهبودهایی که در کیفیت زندگی مردم صورت گرفته است، اما شاخصهای مربوطه قانعکننده به‌نظر نمیرسد(Anbari, 2008: 2). در طول چندین سال گذشته اقدامات مختلفی برای افزایش سطح کیفیت زندگی در مناطق محروم صورت گرفته است، به‌گونهای که از اواسط درهه 80 به بعد همواره استانهایی همانند کردستان به عنوان یکی از مناطق محروم کشور، مورد توجه دولتمردان قرار گرفته است و تلاشهایی در راستای افزایش سطح زندگی در این استانها صورت گرفته است، به گونهای که بیشتر این تلاشها دربرگیرنده ایجاد و تاسیس کارخانجات مختلف جهت افزایش اشتغال و هم‌چنین رونق بازارچههای مرزی بوده است که به طور مستقیم بر کیفیت زندگی ساکنان این استانها تاثیرگذار خواهد بود. استان کردستان در سالهای گذشته همواره با این چالش مواجه بوده است که در شاخصهای توسعه انسانی در ردههای انتهایی استانهای کشور جای داشته است(http://files.spac.ir/) و بنظر میرسد ضرورت توجه به کیفیت زندگی در این منطقه از کشور مبرم است. مناطق مرزی استان کردستان بدلیل وجود بازارچههای مرزی این پتانسیل بالقوه را دارا میباشد تا کیفیت زندگی شهروندان را افزایش دهد. اما مناطقی همانند شهر قروه که جزء شهرهای مرزی محسوب نمیشود همواره با چالشهایی در این زمینه مواجه بوده است. در همین راستا، این پژوهش شهر قروه در استان کردستان را به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب نموده تا میزان کیفیت زندگی در این شهر را مورد بررسی قرار دهد.
به طور کلی هدف این پژوهش، سنجش میزان رضایت ساکنان شهر قروه از کیفیت زندگی شهری و تفاوت بین کیفیت زندگی زنان و مردان بر اساس شاخصهای مختلفی همانند مسکن، حمل و نقل، امنیت، سلامت، مدیریت شهری و غیره میباشد. در این پژوهش با توجه به اینکه میزان رضایت ساکنان سنجیده میشود، کیفیت زندگی از بعد ذهنی مدنظر محققان میباشد. در همین راستا سوالات پژوهش به صورت زیر طراحی میگردد:
- کیفیت زندگی ساکنان شهر قروه در چه سطحی است؟
- چه تفاوتهایی میان کیفیت زندگی زنان و مردان در شهر قروه وجود دارد؟
- آیا اشتغال توانسته است کیفیت زندگی زنان را در شهر قروه ارتقاء دهد؟
با توجه به بحث محوری کیفیت زندگی شهری که در سالیان گذشته پژوهشهای مختلفی درباره آن صورت گرفته است و تاثیرات مرتبط با آن بر روی ساختار اقتصادی و اجتماعی جامعه، محققان در این پژوهش اهداف زیر را دنبال خواهند کرد:
- معرفی شاخصهای مرتبط با کیفیت زندگی شهری
- ارائه الگوی کیفیت زندگی شهری ساکنان شهر قروه
- ارائه راهکارهایی در جهت افزایش سطح کیفیت زندگی شهری در شهر قروه
در مورد کیفیت زندگی شهری باید خاطر نشان کرد که این مفهوم بسیار انتزاعی است که نمیتوان برای آن تعریفی جامعه و مانع ارائه داد(Majedi et al, 2005: 30)، هم‌چنین این مفهوم، چند وجهی، نسبی و متاثر از زمان و مکان و ارزشهای فردی و اجتماعی است که از یک سو، ابعاد عینی و بیرونی و از سوی دیگر، ابعاد ذهنی و درونی دارد؛ از این رو ارائه تعریف جامعه برای آن آسان نیست (Rezvani & Mansorian, 2007: 4)
رضایت کلی افراد از زندگی(Foo, 2000: 32) و بهزیستی یا عدم بهزیستی مردم و محیط زندگی آنها (Das, 2008: 300) برخی از تعاریف مورد استفاده برای کیفیت زندگی هستند. بدون شک زمانی میتوان از این مفهوم در برنامهریزیهای شهری استفاده کرد که چارچوبی مناسب و قابل اطمینان برای سنجش آن تدوین شود. مفهوم کیفیت زندگی شهری با توسعه پایدار شهری همگرایی بسیاری دارد و حتی میتوانند به جای هم بکار روند(Lotfi, 2008: 71). کیفیت زندگی شهری در واقع به معنای "قابلیت زندگی" یک مکان مطرح میشود. به عبارتی در یک جامعه شهری، کیفیت زندگی برگرفته از تجربه مشترک ساکنان شهر از محیط شهر (مثلا: کیفیت هوا، آب، ترافیک، فرصتهای تفریحی، شغلی و غیره) و سطح توانایی شهر در پاسخگویی به اهداف مورد نظر ساکنان شهر میباشد. به طور کلی رویکرد کیفیت زندگی شهری، تلاشی در جهت ایجاد شهر سالم و فراهم آوردن خدمات شهری مناسب و در دسترس برای همگان در چارچوب پایداری است (Rahnemaei, 2010: 225).
به طور کلی، کیفیت زندگی شهری، علاوه بر مسائل اقتصادی، نگرانیهای اجتماعی و محیط زیست را نیز مدنظر قرار میدهد(Baskha, et al 2009: 96). کیفیت زندگی شهری، به نوعی بیانگر وضعیت افراد ساکن در یک شهر میباشد.(Roback, 1982: 1259)
مفهوم کیفیت زندگی ابتدا به حوزههای بهداشتی و بیماریهای روانی محدود میشد، اما در طی دو دهه گذشته، این مفهوم از زمینههای بهداشتی، زیست محیطی و روانشناختی صرف، به مفهومی چند بعدی ارتقاء یافته است. امروزه علاوه بر عوامل فوق، در بررسیهای مربوط به کیفیت زندگی، از عوامل اقتصادی و اجتماعی نیز یاد میکنند. کیفیت زندگی به عنوان مفهومی برای نشان دادن میزان رضایت فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروهها از ابعاد مختلف زندگی است. این ابعاد میتوانند زمینههای تغذیهای، آموزشی، بهداشتی، امنیت و اوقات فراغت را شامل شود، از طرفی، دیگر امروزه در ادبیات برنامهریزی توسعه، مباحث کیفیت زندگی به عنوان یک اصل اساسی پیوسته مورد نظر برنامهریزان و مدیران امر توسعه است(Anbari, 2008: 152).
در زمینه کیفیت زندگی زنان و مردان و تفاوتهای جنسیتی، تحقیق و نظریه خاصی وجود ندارد، اما ذهنیت اغلب شهروندان این است که کیفیت زندگی مردان بالاتر از زنان است. در این زمینه لزوم توجه به زنان در مطالعات کیفیت زندگی شهری مبرم به نظر میرسد. از آن جهت گفته میشود که کیفیت زندگی زنان پایینتر از مردان است که اشتغال مردان از زنان بیشتر است و حضور مردان در فضاهای شهری بیشتر از زنان است. اما به طور کلی سلامت زنان، اشتغال آنها، شادکامی و رضایت از زندگیشان متاثر از شرایط اجتماعی جامعه است و موثر بر آن مولفههای فوق مفهوم کیفیت زندگی زن را میسازند. بالا بودن کیفیت زندگی در هر کشور نشانه توسعه پایدار و همه جانبه در آن جامعه است و در نظر گرفتن زنان در برنامه های توسعه و تلاش برای بهبود وضعیت زندگی آنها مسالهای است که برای رسیدن به پیشرفت همه جانبه نباید آن را نادیده گرفت. زنان نیمی از جمعیت را تشکیل میدهند و سلامت آنان زیربنای سلامت خانوادهها و جوامع است. از این رو مطالعه کیفیت زندگی زنان و سلامت زنان بسیار حائز اهمیت بوده است(Bayat, 2010: 577).
بدون شک در طول سه دهه اخیر، کیفیت زندگی به عنوان جانشینی برای رفاه مادی، به اصلیترین هدف اجتماعی کشورهای مختلف تبدیل شده است. امروزه کیفیت زندگی، یکی از چارچوبهای نظری مورد قبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار میرود(Schmit, 2002: 32).
کیفیت زندگی، وضعیت فرد و یا افراد یک جامعه را با توجه به عوامل برونزایی نظیر فنآوری تولید، زیرساختها، روابط اجتماعی، نهادهای اجتماعی، محیط زیست و مانند آنها تحت تأثیر قرار میدهد. کیفیت زندگی در جریان نحله‌های فکری مختلف توانسته است جایگاه امروزی خود را در جغرافیای برنامهریزی پیدا کند. از مکاتب مهمی که بر کیفیت زندگی تاثیرگذار بوده است میتوان به مکتب جغرافیای رادیکال و رفاه و عدالت اجتماعی اشاره کرد. جغرافیدانان رادیکال روی علل توسعه نیافتگی، نابرابریهای ناحیه‌ای و مسائل شهری تمرکز دارند و رفاه و عدالت اجتماعی را در راس برنامههای خود میدانند(Shakoei, 2008: 187).
بیتردید مفهوم رفاه اجتماعی وابستگی مستقیمی با عدالت اجتماعی دارد، موضوعی که با جغرافیای رادیکال و به وسیله دیوید هاروی مطرح شد در طول چند دهه اخیر، موضوع عدالت اجتماعی جایگاه ویژهای در الگوهای برنامهریزی شهری و منطقهای پیدا کرده است و بر اهمیت مقوله کیفیت زندگی در مطالعات شهری بیش از پیش افزوده است(Mehdizadeh, 2005: 48).
اسمیت از مکتب جغرافیای رادیکال اولین جغرافیدانی بود که درباره کیفیت زندگی، رفاه اجتماعی و عدالت اجتماعی صحبت کرد و برای بررسی آن از شاخصهای اجتماعی ذهنی و مقایسه عینی استفاده کرد. سازمان ملل متحد از سال 1963 توجه به رفاه اجتماعی را با کمک دولتها امری ضروری دانست. امروزه در نظامهای پیشرفته شهرسازی جهان به صور مختلف رفاه اجتماعی شهروندان را تامین میکنند (Shamaei & Purahmad, 2009: 53).
کنفرانس شهر سالم نیز که در سال 1978 در شوروی سابق با کمک یونیسف برگزار شد، چندین محور کلیدی داشت شامل: تامین آب آشامیدنی سالم، بهسازی محیط زیست، آموزش، مقابله با بیماریها، تهیه دارو، جلوگیری از وقوع حادثه و تغذیه صحیح (Ziyari et al, 2008: 436). هدف از تشکیل این کنفرانس ارتقاء تمامی انسانها از نظر چگونه زیستن و سالم و سودمند زیستن به سطح قابل قبول جهانی(Ghaem, 1994: 2).
تاثیرات پارادایم پایداری بر کیفیت زندگی نیز مشهود است. اگر بخواهیم جامعه کیفیت زندگی شهروندان را در حال و آینده بهتر کنیم فقط باید آن را در چارچوب پایداری قرار دهیم. با آشکار شدن نقش و اهمیت اجتماعات محلی در توسعه پایدار، استفاده از شاخصهای محلی و حفظ ویژگیهای محلی در برنامه‌ریزی‌ها، این مهم نیز به مطالعات کیفیت زندگی وارد شد. پیش از این تحقیقات کیفیت زندگی در سطح بینالمللی، ملی و به خصوص سطح شهری انجام میشده اما با نگاه پایداری، سطح محلی برای مطالعات کیفیت زندگی مناسبتر است.
از حدود دهه پنجم قرن بیستم، مفهوم کیفیت زندگی شهری در مطالعات اجتماعی و مدیریتی بخصوص در مورد اقشار و طبقات ضعیف (همانند کودکان و زنان) و معلولان مورد بحث و بررسی فراوان قرار گرفت. دیدگاه رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی مردم را در راس برنامههای خود قرار داده است و همواره در تلاش است تا با استفاده از شاخصها و معیارهای مختلفی، کیفیت زندگی شهری را افزایش دهد. لی در سال 2008، برای سنجش میزان کیفیت زندگی، از هشت شاخص استفاده میکند که این شاخصها را به متغیرهایی برای سنجیدن تقسیمبندی میکند. شاخصهایی که لی استفاده میکند عبارتاند از: مسکن، محیط اطراف، وضعیت بهداشتی، کیفیت خدمات عمومی، دسترسی به خدمات، درآمد خانوار و تعاملات اجتماعی(Lee, 2008).
کیفیت زندگی مقولهای میان رشتهای و مفهومی چند بعدی و پویا میباشد که متشکل از ابعاد عینی و ذهنی است. کیفیت زندگی از زمان و مکان جغرافیایی و نظام ارزشی جامعه متاثر میباشد و به احساس رضایت فرد از شرایط زندگی اطلاق میشود. برنامهریزی برای ارتقاء کیفیت زندگی شهری هم با آمار و ارقامهای عینی و واقعی زندگی شهروندان و هم با درک روانی و ذهنی افراد از موقعیت زندگی آنها در ارتباط است. چه بسا افرادی با امکانات مالی مناسب، در ذهن خود هیچ احساس رضایتی از زندگی خویش نداشته باشند و یا برعکس افرادی با سطح پایینی از استانداردهای زدگی، به عللی متفاوت از زندگی خویش اظهار رضایت نسبی و یا حتی کامل داشته باشند. در همین ارتباط تحقیقات بینالمللی نیز بر این نکته تاکید دارد که داشتن شرایط زندگی مناسب با تخمین شاخصهای عینی همیشه به معنی شادی و احساس سلامت نیست و برعکس(Schyns & Boelhouwer, 2004: 8). در حال حاضر 200 شهر جهان از هر دو شاخص عینی و ذهنی برای محاسبه کیفیت زندگی شهری استفاده میکنند.
مدل جکسو نویل[1] یک مدل شناخته شده در سنجش کیفیت زندگی در آمریکاست که از سال 1985 به طور سالانه برای پایش کیفیت زندگی مورد استفاده قرار میگیرد و در حال حاضر با 71 شاخص که جنبههای متفاوت از زندگی را ارزیابی میکند، برای اندازهگیری و پایش کیفیت زندگی ارائه شده است. افرادی مانند دیوید اسمیت نیز برای شاخصهای ذهنی از پرسشنامه و برای ارزیابی شاخصهای عینی از مشاهده و آمار و ارقام استفاده میکنند (Esmit, 2001: 166).( شکل1)
کیفیت زندگی شهری یکی از مهمترین حوزههای مطالعات شهری در کشورهای مختلف است. این مهم به دلیل اهمیت روز افزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های عمومی و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامهریزی شهری است. کیفیت زندگی شهری معمولا از طریق شاخصهای ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراکات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با استفاده از شاخصهای عینی حاصل از دادههای ثانویه و به ندرت با استفاده از هر دو نوع شاخص اندازهگیری میشود.
محققان حوزه کیفیت زندگی معتقدند که شاخصهای ذهنی، قدرت تببین بیشتری دارد، در حالی که شاخصهایی که بصورت عینی شرایط زندگی را میسنجند، فقط میتوانند حدود 15 درصد از کیفیت زندگی فرد را تبیین کنند (Ghafari et al, 2009: 4).
شکل 1. نمودار شاخصها و متغیرهای سنجش
کیفیت زندگی شهری
مأخذ: Delfim, 2006: 415
در شاخصهای ذهنی، اغلب میزان ضایت مردم را مورد بررسی قرار میدهند. در پژوهش حاضر، برای سنجش میزان کیفیت زندگی شهری ساکنان شهر قروه از شاخصهای زیر استفاده شده است که در هر کدام از شاخصها، گویههای مربوطه مورد پرسش قرار گرفتهاند.(شکل2)
شکل 2. نمودار شاخصهای مورد بررسی در پژوهش برای سنجش کیفیت زندگی شهر قروه
در زمینه کیفیت زندگی شهری، مطالعات مختلفی صورت گرفته است که در زیر به چند نمونه خارجی و داخلی آن اشاره میشود. البته باید به ذکر این نکته پرداخت که مطالعات خارجی دارای پیشینه بیشتری میباشد ولی در مطالعات داخلی، بحث کیفیت زندگی در چند سال گذشته مورد پژوهش قرار گرفته است.
سوسیه[2] در سال 2004، در پژوهشی با عنوان "تحلیلی بر استفاده از تکنولوژی و کیفیت زندگی در غرب تگزاس"، به این نتیجه رسد که استفاده از اینترنت و کامپیوتر به عنوان متغیرهای مستقل، باعث افزایش کیفیت زندگی میشود.
لی[3]در سال 2008، کیفیت زندگی شهری را در هشت متغیر بررسی میکند و به این نتیجه میرسد که تمامی متغیرها بر روی کیفیت زندگی تاثیرگذارند و بر حسب برخورداری از این متغیرها، کیفیت زندگی نیز به مراتب بالاتر است.
داس[4] در سال 2008، در پژوهشی با عنوان "کیفیت زندگی شهری"، بر پارامترهای رشد هوشمند شهری تاکید دارد و به این نتیجه میرسد که ارتقاء دسترسی به نیازهای روزمره در سطح محلات، منجر به ارتقاء ابعاد کیفیت زندگی شهری میگردد.
رهنمایی، محمدتقی و دیگران در سال1390، در پژوهشی با عنوان "تحلیل کیفیت زندگی در بافت فرسوده شهر میاندوآب"، به این نتیجه دست پیدا میکنند که شاخص فضای سبز از مهمترین شاخصهای مرتبط با کیفیت زندگی است. در کل با توجه به مقایسه محلات مختلف تاثیر شاخصهای کیفیت زندگی مشهود است.
قالیباف، محمدباقر و دیگران در سال 1390، در مقاله "ارزیابی کیفیت زندگی شهری، مطالعه موردی، محله یافت آباد"، به این نتیجه رسیدند که وضعیت کیفیت زندگی در منطقه مورد مطالعه در زمینههای محیطی، اقتصادی و اجتماعی از دید جامعه نمونه مطلوب نبوده و تنها وضعیت حمل و نقل و ارتباطات در حد متوسطی ارزیابی شده است.
شماعی، علی و دیگران در سال 1391، در مقاله "تحلیل نابرابری شاخصهای کیفیت زندگی در سطح محلات شهر بابلسر"، به این نتیجه رسیدهاند که بین محلات بابلسر نابرابری کیفیت زندگی زیاد است. بیشترین اختلاف نابرابری در عامل دسترسی مشاهده میشود و کمترین آن در عامل امنیت است. تفاوت این پژوهش با پژوهشهای صورت گرفته علاوه بر محدوده مورد مطالعه؛ اولا: در شاخصها و متغیرهای مورد بررسی است و ثانیا: در این پژوهش بحث جنسیت نیز مورد تاکید است که در هیچکدام از پژوهشهای صورت گرفته به آن توجه نشده است.
روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی- توسعهای میباشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 380 نفر انتخاب گردیده و نمونهگیری بصورت غیر احتمالی- اتفاقی انجام شده است. دادهها ابتدا به صورت کتابخانهای (اسناد فرادست) و میدانی (پرسشنامه) گردآوری و در
مرحله بعد اطلاعات جمعآوری شده از پرسش شوندگان وارد نرمافزار SPSS شده و بر اساس آزمونهایT تک نمونهای، Tدو نمونهای مستقل، ANOVA )آزمون مقایسه میانگین جامعهها) و هم‌چنین آزمون فریدمن تحلیل شدهاند.
استان کردستان در سالهای بعد از انقلاب همواره به عنوان یکی از مناطق محروم کشور شناخته میشده است. پتانسیل‌های طبیعی و انسانی در این استان ضرورت توجه به آن را مبرم کرده است. شهرهای این استان هر کدام به نحوی دارای قابلیتهایی در زمینه افزایش رفاه شهروندان هستند.
قروه یکی از شهرهای استان کردستان و مرکز شهرستان قروه است. این شهر در ۹۳ کیلومتری شرق سنندج و در دشت وسیعی قرار گرفته است. رشد و توسعه قروه در طول سالهای اخیر در امتداد جاده سنندج - همدان انجام پذیرفته است. این شهر پیش‌تر با عنوان اسفندآباد شناخته میشده است.
دشت قروه از مناطق حاصل‌خیز و مستعد کشاورزی بوده و انگور، جو، چغندر، سیب‌زمینی، صیفی‌جات، گندم و یونجه از مهمترین محصولات آن به شمار میرود. همین وضعیت جلوی مهاجرت‌های بی‌رویه از این شهر و روستاهای تابع‌اش را گرفته است؛ به گونهای که منبع اصلی درآمد مردم قروه کشاورزی و نیز در برخی موارد دامداری است.
قروه سه شهرک صنعتی به نام‌های آونگان، دلبران و سه‌راهی میهم را در خود جای داده‌است؛ هم‌چنین ۸۰ واحد صنعتی در این شهر مشغول به فعالیت‌اند. تمامی موارد فوق میتوانند کیفیت زندگی ساکنان شهر قروه را تحت تاثیر قرار دهد. شهر قروه در سال 1390 بالغ بر 86500 نفر جمعیت دارد (http://www.ghorveh.gov.ir).(شکل3)
شکل 3. محدوده مورد مطالعه (شهر قروه)
|
. |
در مجموع حدود 9/38 درصد پرسش شوندگان را مردان و 1/61 درصد آن را زنان تشکیل میدهند.گروه سنی 30-18 سال بیشترین تعداد پرسششوندگان با 3/30 درصد بودهند. 3/36 درصد از پرسش شوندگان را افرادی تشکیل میدهند که دارای مدرک تحصیلی دیپلم و پایینتر هستند و هم‌چنین 7/28 درصد پرسش شوندگان شاغل بودهاند(جدول1).
جدول 1. ویژگیهای دموگرافی پرسششوندگان
|
|
تعداد |
درصد |
|
|
|
جنس |
مرد |
148 |
9/38 |
|
|
زن |
232 |
1/61 |
||
|
سن |
30-18 |
115 |
3/30 |
|
|
31-40 |
113 |
7/29 |
||
|
50-41 |
73 |
2/19 |
||
|
51-60 |
32 |
4/8 |
||
|
61 سال و بالاتر |
47 |
4/12 |
||
|
تحصیلات |
بی سواد |
40 |
8/15 |
|
|
دیپلم و زیر دیپلم |
158 |
3/36 |
||
|
کاردانی |
36 |
5/9 |
||
|
کارشناسی |
106 |
9/27 |
||
|
فوق لیسانس و بالاتر |
40 |
5/10 |
||
|
سکونت |
ملکی |
220 |
9/57 |
|
|
اجاره |
146 |
4/38 |
||
|
سایر |
14 |
7/3 |
||
|
شغل |
بیکار |
71 |
7/18 |
|
|
دانش آموز و دانشجو |
91 |
9/23 |
||
|
خانه دار |
75 |
7/19 |
||
|
باز نشسته |
34 |
9/8 |
||
|
شاغل |
109 |
7/28 |
||
پرسشنامه طراحی شده برای تبیین و سنجش میزان کیفیت زندگی شهروندان شامل ده شاخص کیفیت زندگی و گویههای مربوط به هر کدام از آنها است که بیشتر، مسائل کیفیت زندگی شهری را در بر میگیرد. برای اندازهگیری و سنجش متغیرهای پژوهش از طیف پنج گزینهای لیکرت استفاده شده است که با گزینههای کاملا راضی (5)، راضی (4)، تا حدودی (3)، ناراضی (2) و کاملا ناراضی (1) مشخص شدهاند. در جداول زیر، اطلاعات توصیفی پرسششوندگان نمایش داده میشود که در قسمت پاسخ به سوالات پژوهش بصورت استنباطی مورد بحث قرار گرفته است.
مسکن به عنوان یکی از مهمترین عوامل در شناخت میزان کیفیت زندگی شهری مطرح است که بر اساس اطلاعات جدول2، در شهر قروه مردان بیشتر از زنان از وضعیت مسکن خود احساس رضایت دارند. این احساس رضایت بیشتر در مورد مساحت، فضا، سرانه و نورگیری مسکن میباشد.
جدول 2. وضعیت رضایت از مسکن در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
مسکن |
زن |
5/14 |
1/18 |
4/28 |
8/20 |
1/18 |
|
مرد |
5/24 |
5/19 |
15 |
8/14 |
7/14 |
در شاخص بعدی، وضعیت محله به لحاظ سیمای ظاهری، شلوغی، آلودگی صوتی و بهداشت مورد بررسی قرار گرفته است که به عنوان یکی از شاخصهای کالبدی شناخته میشود. وضعیت محله نشاندهنده رضایت بیشتر مردان نسبت به زنان است.(جدول3)
جدول 3. وضعیت رضایت از محله در شهر قروه
|
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
|
|
محله |
زن |
1/10 |
7/17 |
2/27 |
6/22 |
3/22 |
|
مرد |
2/18 |
7/22 |
6/27 |
6/14 |
8/16 |
|
امنیت نیز یکی از مهمترین عوامل ذهنی در شناخت میزان کیفیت زندگی شناخته میشود که در شهر قروه متاسفانه احساس امنیت زنان در سطح پایینی قرار دارد و تنها حدود 25 درصد از پرسششوندگان زن احساس امنیت (زیاد و خیلی زیاد) میکنند. امنیت در میان مردان، در وضعیت مطلوبتری قراد دارد. زنان در فضاهای عمومی، تاریک و فضاهای سبز احساس امنیت کمتری دارند.(جدول4)
جدول 4. وضعیت رضایت از امنیت در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
امنیت |
زن |
8/6 |
6/17 |
4/28 |
3/20 |
27 |
|
مرد |
9/25 |
28 |
6/27 |
5/15 |
3 |
حمل و نقل همواره در میان شاخصهای مربوط به کیفیت زندگی جایگاه خاصی داشته است. دسترسی به حمل و نقل آسان، هزینه‌های آن و سرعت جابهجایی در شهر قروه نشان دهنده رضایت نسبتا پایین زنان است به طوری که حدود 54 درصد آنان در دو طیف انتهایی جدول جای گرفتهاند. هم‌چنین در میان مردان نیز این شاخص در وضعیت نسبتا متوسطی قرار دارد.(جدول 5)
جدول 5. وضعیت رضایت از حمل و نقل در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
حمل و نقل |
زن |
8/6 |
1/8 |
3/31 |
9/20 |
1/33 |
|
مرد |
19 |
7/23 |
4/25 |
8/19 |
1/12 |
دسترسی به خدمات آموزشی، بهداشتی و مراکز مورد نیاز خانوارها در شهر قروه نشان دهنده نارضایتی پایین هم مردان و هم زنان در این شاخص است به طوری که در دو گزینه انتهایی طیف بیش از نیمی از پرسششوندگان قرار دارند.(جدول6)
جدول 6. وضعیت رضایت از دسترسی در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
دسترسی |
زن |
8/6 |
8/8 |
9/20 |
1/31 |
4/32 |
|
مرد |
5/12 |
9/15 |
3/26 |
8/22 |
4/22 |
در شاخص همسایگی که بیشتر ارتباطات و تعاملات در سطح همسایگی و پیوندها و شبکههای همسایگی مدنظر بوده است، نشاندهنده وضعیت نسبتا برابر مردان و زنان در میزان رضایت است. در میان زنان حدود 9/66 درصد از پرسششوندگان، گزینه تا حدودی و بالاتر و هم‌چنین در میان مردان نیز حدود 75 درصد همین سه گزینه را انتخاب کردهاند.(جدول7)
جدول 7. وضعیت رضایت از همسایگی در شهر قروه
|
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
|
|
همسایگی |
زن |
9/16 |
9/18 |
1/31 |
2/16 |
9/16 |
|
مرد |
3/23 |
4/25 |
9/25 |
2/17 |
2/8 |
|
امروزه شاخص اقتصادی به عنوان یکی از شاخصهای مهم در سنجش کیفیت زندگی در نظر گرفته میشود؛ همان‌طور که در جدول زیر نشان داده شده است. میانگین این شاخص در میان زنان و مردان کمتر از حد متوسط است و در میان شاخصها مورد بررسی ضعیفترین عملکرد را داشته است، بگونهای که بیشتر پرسششوندگان مطابق جدول 8، نارضایتی خود را اعلام کردهاند.
جدول 8. وضعیت رضایت از شرایط اقتصادی در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
اقتصادی |
زن |
7/2 |
7/2 |
25 |
4/28 |
2/41 |
|
مرد |
6 |
9/6 |
7/17 |
3/20 |
1/49 |
شاخص بهداشتی دیگر شاخص مورد بررسی در این پژوهش میباشد؛ در شاخص بهداشتی که تمیزی محله و شهر و هم‌چنین انواع آلودگیها مطرح است، به طور کلی رضایت در میان هر دو گروه در وضعیت پایینی قرار دارد و این وضعیت به مراتب برای زنان پایینتر از مردان است.(جدول9)
جدول 9. وضعیت رضایت از بهداشت محیط و شهر در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
بهداشتی |
زن |
8/6 |
1/8 |
3/24 |
7/27 |
1/33 |
|
مرد |
8/13 |
8/16 |
3/32 |
8/22 |
2/14 |
شاخص سلامت نشان میدهد که در میان زنان رضایت بیشتر از مردان است. در این شاخص، وضعیت رضایت بالاتر از حد متوسط برای هر دو گروه قرار دارد.(جدول10)
جدول 10. وضعیت رضایت از وضعیت سلامت در شهر قروه
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
||
|
سلامت |
زن |
3/22 |
23 |
27 |
8/12 |
9/14 |
|
مرد |
19 |
1/18 |
6/33 |
2/14 |
1/15 |
بعد از شاخص اقتصادی، شاخص مدیریت شهری در پایینترین سطح ممکن قرار دارد. این شاخص به بررسی رضایت از عملکرد مدیریت شهری در شهر قروه میپردازد.
جدول 11. وضعیت رضایت از مدیریت در شهر قروه
|
|
کاملا راضی |
راضی |
تا حدودی |
ناراضی |
کاملا ناراضی |
|
|
مدیریت |
زن |
7/4 |
4/5 |
2/16 |
1/31 |
6/42 |
|
مرد |
2/8 |
3/10 |
2/11 |
6/33 |
6/36 |
|
کیفیت زندگی ساکنان شهر قروه در چه سطحی است؟
برای پاسخ به این سؤال از آزمون T تک نمونهای استفاده شده است. آزمون T تک نمونهای هنگامی استفاده میشود که یک نمونه از جامعه داریم و میخواهیم حالت آن را با یک حالت معمول و استاندارد جامعه کل مقایسه کنیم و یک عدد فرضی را برای مقایسه میانگین نمونه با میانگین جامعه در نظر میگیریم، در این آزمون هر چقدر میانگین نمونه فاصله بیشتری از میانگین جامعه بییشتر باشد میزان معناداری آزمون بیشتر است. در تفسیر نتایج این آزمون باید دقت کرد که، تفاوت وجود دارد یا خیر؟ معنی‌داری این تفاوت در سطح کوچکتر از 05/0 یا 01/0 انجام میشود که در این پژوهش سطح کوچکتر از 05/0 در نظر گرفته شده است.(جدول12)
جدول 12. میانگین و انحراف معیار کیفیت زندگی
|
خطای استاندارد میانگین |
انحراف استاندارد |
میانگین |
جامعه |
|
06191/ |
21011/1 |
7706/2 |
380 |
با توجه به جدول 12، میانگین کیفیت زندگی که با توجه میانگین تمام شاخصهای مورد بررسی در پژوهش به دست آمده است؛ در شهر قروه کمتر از متوسط (3) است. بنابراین در جدول13، معنادار بودن این تفاوت میانگین با استفاده از آزمونT تک نمونهای مشخص شده است.
جدول 13. آزمونT تک نمونهای جهت بررسی فرضیه پژوهش
|
Test Value =3 |
||||
|
T |
Sig (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||
|
705/3- |
000. |
2294/- |
3511/- |
1077/- |
در جدول13، چون مقدار معنا داری (Sig.) از 05/0= a کمتر است، بنابراین در آزمون فرض مزبور، فرض H0 رد میشود. با توجه به به حد بالا و حد پایین نشان داده شده در جدول13 که بیشتر به صورت منفی نشان داده شدهاند میتوان نتیجه گرفت که میانگین تمام شاخصها کمتر از 3 است. بنابراین میتوان گفت که میزان کیفیت زندگی در شهر قروه با سطح اطمینان 95/0 درصد مطلوب نیست.
جدول 14، بیانگر این است که میانگین شاخصهای مسکن (14/3)، امنیت (1/3)، همسایگی (2/3) و سلامت (17/3) بیشتر از حد متوسط میانگین (3) میباشد به عبارتی میتوان گفت که در این شاخصها کیفیت زندگی در حد متوسطی قرار دارد. در مقابل میانگین شاخصهای شرایط محله (95/2)، حمل و نقل (79/2)، دسترسی به خدمات (55/2)، اقتصادی (99/1)، بهداشتی (68/2) و مدیریت شهری(11/2) کمتر از متوسط میانگین است. بنابر نتایج این جدول میتوان گفت که شاخص همسایگی در شهر قروه بهترین عملکرد را داشته است، و ضعیفترین عملکرد مربوط به شاخص اقتصادی میباشد. در جدول زیر معناداری تفاوت میانگین این شاخصها با میانگین مورد انتظار (3)، نشان داده شده است.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جدول 14. میانگین و انحراف معیار شاخصها
در ادامه جداول، به صورت جداگانه میانگین و انحراف استاندارد تمام شاخصهای مورد بررسی نشان داده شده است و برای نشان دادن تفاوت معناداری هریک از آنها از آزمون T تک نمونهای استفاده شده است.
جدول 15، بیانگر این است که با سطح اطمینان 95/. تفاوت معناداری بین میانگین شاخصهای مورد بررسی با میانگین متوسط(3) وجود دارد. تنها شاخصی که این تفاوت معناداری را با میانگین متوسط نشان نمیدهد، شاخص شرایط محله است که با ضریب خطای 437/0 نشان داده شده است. چون این مقدار از ضریب خطای 05/. بزرگتر است، میتوان گفت وضعیت این شاخص در شهر قروه در حد متوسطی قرار دارد.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چه تفاوتهایی میان کیفیت زندگی زنان و مردان در شهر قروه وجود دارد؟
برای پاسخ به این سؤال از آزمون پارامتریT دو نمونهای مستقل استفاده شده است. این آزمون تنها آزمونی است که برای فرضیههای تفاوتی در رابطه با دو گروه یا نمونه مورد استفاده قرار میگیرد. بدین معنی که از دو جامعه مختلف، نمونههایی اعم از اینکه تعداد نمونه مساوی یا غیر مساوی باشند، به طور تصادفی انتخاب کرده و میانگینهای آن دو جامعه را با هم مقایسه میکند. بنابراین به کمک این آزمون میانگین کیفیت زندگی شهروندان زن و مرد در جدول16، با هم مقایسه شدهاند.
جدول 16. میانگین و انحراف معیار کیفیت زندگی شهروندان زن و مرد شهر قروه
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
همان‌طور که در جدول فوق نشان داده شده است، میانگین کیفیت زندگی زنان برابر با (2.5)، و میانگین کیفیت زندگی مردان برابر با (9/2) است. بنابراین کیفیت زندگی مردان در شهر قروه مطلوبتر از کیفیت زندگی زنان میباشد. در هر دو گروه، این مقدار پایینتر از حد متوسط قرار دارد. البته در میان مردان تا حدودی به وضعیت متوسط (3) نزدیکتر است و شاید بتوان کیفیت زندگی مردان را متوسط قلمداد نمود اما زنان بسیار پایینتر از میانگین قرار دارند. برای گویا کردن معناداری این تفاوت میانگین از آزمون T دو نمونهای مستقل استفاده شده است که در جدول17، نشان داده شده است.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جدول 17. آزمون T دونمونهای مستقل برای نشان دادن معناداری تفاوت میانگین کیفیت زندگی زنان و مردان شهر قروه
نتایج به دست آمده از آزمون T دو نمونهای مستقل، گویای این است که میانگینهای کیفیت زندگی زنان و مردان شهر قروه تفاوت معناداری با هم داشته است. بنابراین میتوان گفت با سطح اطمینان 95/. کیفیت زندگی مردان شهر قروه بهتر از کیفیت زندگی زنان است. اینکه کیفیت زندگی زنان پایینتر از مردان است در اکثر جوامع گاه بر پایه تحقیقات و گاه بر اساس عرف جامعه آن را پذیرفتهاند و بر مبنای یافتههای این پژوهش، در شهر قروه نیز این امر صدق میکند. در جدول 18، تمامی شاخصها
به تفکیک مورد بررسی قرار گرفتهاند. جدول نشان دهنده رضایت بیشتر مردان نسبت به زنان است. غیر از شاخص سلامتی که میانگین زنان بالاتر از مردان است؛ در تمامی شاخصهای مورد بررسی، میزان کیفیت زندگی مردان در بعد ذهنی در شهر قروه بالاتر از زنان است. بر مبنای شاخصهای پژوهش، بیشترین اختلاف بین زنان و مردان در بحث امنیت مشاهده میشود. در این شاخص زنان میزان امنیت کمتری را در شب، فضاهای عمومی و فضاهای خلوت شهری دارند.
جدول 18. مقایسه کیفیت زندگی در میان مردان و زنان شهر قروه
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آیا اشتغال توانسته است کیفیت زندگی زنان را در شهر قروه ارتقاء دهد؟
برای پاسخگویی به این سؤال از آزمون مقایسه میانگین جامعهها (ANOVA) استفاده شده است. آزمون F، تحلیل واریانس یک طرفه یا آنوا، برای آزمون تفاوت میانگین یک متغیر در بین بیش از دو گروه به کار میرود.
بنابراین چون در این پژوهش چند گروه مختلف شغلی زنان (بیکار، دانشآموز و دانشجو، خانهدار، بازنشته و شاغل) در نظر گرفته شده است و متغیر نیز کیفیت زندگی است، بهترین آزمون برای نشان دادن تفاوت میانگین کیفیت زندگی گروههای مختلف شغلی، (ANOVA) میباشد. میانگین میزان
کیفیت زندگی به تفکیک گروههای شغلی مختلف در جدول 19، نشان داده شده است.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جدول 19. میانگین کیفیت زندگی زنان در گروههای شغلی
همان‌طور که از جدول19، پیداست میانگین کیفیت زندگی گروههای مختلف شغلی تفاوت چندانی با هم ندارند. میانگین کیفیت زندگی زنان بیکار (03/2)، میانگین کیفیت زندگی زنان دانشآموز و دانشجو(41/2)، میانگین کیفیت زندگی زنان خانهدار(34/2)، میانگین کیفیت زندگی زنان بازنشسته(44/2) و میانگین کیفیت زندگی زنان شاغل برابر با (43/2) میباشد. بنابراین پایینترین کیفیت زندگی مربوط به زنان بیکار و بالاترین کیفیت زندگی مربوط به زنان باز نشسته میباشد؛ ولی در کل میانگین کیفیت زندگی تمام گروههای شغلی زنان کمتر از متوسط (3) است و تفاوت چشمگیری میان میانگین کیفیت زندگی آنها وجود ندارد. برای نشان دادن معناداری این تفاوت میانگین کیفیت زندگی از آزمون مقایسه میانگین جامعهها (ANOVA) استفاده شده است که در جدول20، نشان داده شده است.
جدول 20. معناداری تفاوت کیفیت زندگی گروههای مختلف شغلی زنان
|
|
مجموع مربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
آمارهF |
معناداری |
|||
|
بین گروه ها درون گروه ها مجموع |
293/3 058/206 351/209 |
4 145 149 |
823/ 421/1 |
579/ |
678/0 |
|||
با توجه به جدول 20، چون مقدار Sig برابر با 678/. شده است و این مقدار بزرگتر از 05/0 است؛ بنابراین تفاوت معناداری بین میانگین کیفیت زندگی زنان در گروههای شغلی مختلف وجود ندارد. در نتیجه اشتغال نیز نتوانسته است کیفیت زندگی زنان را ارتقاء دهد.
رتبهبندی نهایی عملکرد شاخصهای مورد بررسی در پژوهش با استفاده از آزمون فریدمن
آزمون فریدمن که به آزمون تحلیل واریانس دو طرفه معروف است، زمانی به کار میرود که مقیاس اندازه گیری حداقل در سطح سنجش ترتیبی باشد. پس، آزمون فریدمن برای تجزیه واریانس دوطرفه از طریق رتبهبندی، و هم‌چنین مقایسه میانگین رتبهبندی گروههای مختلف به کار میرود.
|
جدول 21. آزمون فریدمن برای رتبه بندی مطلوبیت شاخصها
جدول 21، بیانگر این است که شاخص همسایگی با میانگین رتبه‌ای 24/8، مطلوبترین شاخص مورد بررسی در این پژوهش میباشد و شاخصهای امنیت با میانگین 72/7، سلامت با میانگین 71/7، مسکن با میانگین 65/7، محله با میانگین 06/6، حمل و نقل با میانگین 9/4، بهداشتی با میانگین 44/4، دسترسی به خدمات با میانگین 86/3، مدیریت شهری با میانگین 4/2 و اقتصادی با میانگین 04/2 به ترتیب در مکان‌های بعدی قرار میگیرند.
بحث و نتیجهگیری
مدیران و برنامهریزان شهری همواره در جستجوی راههایی برای افزایش کیفیت زندگی شهروندان هستند. کیفیت زندگی در شهر تحت تاثیر تحولات مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی قرار دارد که گاه باعث افزایش و گاه موجبات کاهش کیفیت زندگی شهروندان خواهند شد. امروزه در مباحث مربوط به کیفیت زندگی علاوه بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی؛ احساسات و نگرش شهروندان نیز در سنجش این مفهوم مورد توجه قرار گرفته است که تابعی از نگرشهای ذهنی است. اهمیت کیفیت زندگی شهری به گونهای است که در مکاتب جغرافیایی و علوم اجتماعی همانند رادیکال و رفاه اجتماعی و در رویکردها و پارادایم‌های مختلف، این مفهوم همواره مورد توجه بوده است. محققان جهت سنجش میزان کیفیت زندگی شهری از شاخصهای مختلفی متشکل از دو بعد ذهنی و عینی استفاده میکنند. رویکرد عمومی بر این اصل توافق دارد که بعد ذهنی قدرت تببن کنندگی بیشتری دارد به همین دلیل در این پژوهش که محققان کیفیت زندگی شهری در شهر قروه را مورد بررسی قرار دادند، از شاخصهای ذهنی کیفیت زندگی استفاده کردهاند و اینکه در هر کدام از شاخصها میزان رضایت شهروندان به چه میزان است.
در سوال اول پژوهش، نتایج به دست آمده حاکی از آن است که میانگین شاخصهای مسکن، امنیت، همسایگی و سلامت بیشتر از حد متوسط میانگین (3) میباشد. یعنی میتوان گفت که وضعیت شهر قروه در این شاخصها تقریباً در حد نسبتا مطلوبی قرار دارد. در مقابل، میانگین شاخصهای شرایط محله، حمل و نقل، دسترسی به خدمات ، اقتصادی، بهداشتی و مدیریت شهری کمتر از متوسط میانگین است. اما به طور کلی میانگین تمام شاخصهای کیفیت زندگی کمتر از 3 میباشد و نشان دهنده وضعیت نامطلوب کیفیت زندگی ساکنان شهر قروه میباشد. با توجه به میانگین حاصل از شاخص وضعیت اقتصادی مردم که کمترین میانگین را به خود اختصاص داده است؛ میتوان نتیجه گرفت که مهمترین علت نامطلوب بودن کیفیت زندگی مربوط به همین شاخص است که شاید در کنار بهبود وضعیت اقتصادی، کیفیت زندگی شهری نیز افزایش خواهد یافت (که البته با توجه به یافتههای پژوهش، در مورد زنان این فرضیه صدق نکرده است و همزمان با ایجاد شغل که با درآمدزایی همراه است، کیفیت زندگی این گروه با سایر گروهها تفاوت معناداری ندارد) و در این راستا مدیریت شهری به عنوان یک نهاد مسئول در برابر خواستههای شهروندان نیز نتوانسته است این خلاء یعنی ناتوانی وضعیت اقتصادی مردم را پر کند و بلعکس مزید بر علت شده است تا کیفیت زندگی شهر قروه نامطلوبتر جلوه کند.
در ادامه با توجه به بررسی سوال دوم پژوهش، نتایج حاصل از آن نشان داد که میان کیفیت زندگی زنان و مردان در شهر قروه تفاوت معناداری وجود دارد بدین معنی که کیفیت زندگی مردان با میانگین (9/2) وضعیت مطلوبتری را نسبت به کیفیت زندگی زنان با میانگین (5/2) دارد، این تفاوت از دو منظر قابل اهمیت است؛ اول اینکه در هر دو گروه، میانگین پایینتر از حد متوسط (بخصوص برای زنان) میباشد و دوم؛ با توجه به اینکه زنان حدود نیمی از جمعیت شهروندان قروه را تشکیل میدهند و در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی همواه حضو پویا و فعالی را دارند، سطح پایین کیفیت زندگی در میان این گروه، عاملی بازدارنده جهت حضور زنان در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی است و اگر همزمان با پویایی در فعالیتهای مختلف، کیفیت زندگی شهری زنان افزایش یابد، رضایت از کیفیت زندگی شهری شهروندان و بخصوص زنان افزایش خواهد یافت که در سوال سوم پژوهش این امر تایید نشده است. در بررسی سؤال سوم پژوهش نشان داده شد که کیفیت زندگی گروههای شغلی مختلف تفاوت معناداری با هم ندارند و اشتغال نیز نتوانسته است کیفیت زندگی زنان را در شهر قروه ارتقاء دهد. بنابراین میتوان گفت که در شهر قروه زنان در برابر مسائل شهری آسیبپذیرتر هستند. به حاشیه راندن زنان را اغلب در نتیجۀ تلاش کارفرمایان در به حداقل رساندن نیروی کار و هم‌چنین کیفیت پایین شرایط کاری میدانند؛ با توجه به اینکه شرایط شغلی زنان در میزان کیفیت زندگی آنان تاثیر چندانی نداشته است، میتوان نکات فوق را با اطمینان بیان داشت. امروزه استفاده از نیروی کار زنان بخصوص در بخش خدمات ، افزایش یافته است؛ میتوان نتیجه گرفت که در شهر قروه، عامل اصلی نابرابری جنسیتی بیشتر یک موضوع فرهنگی و ایدئولوژیکی است تا یک موضوع اقتصادی. زیرا همزمان با اشتغال و درآمدزایی آنان، کیفیت زندگی افزایش نیافته است و عواملی غیر از اقتصادی بر رضایت شهروندان از کیفیت زندگی شهری تاثیر میگذارد.
به طور کلی می توان گفت در بعد ذهنی ساکنان در شهر قروه از میزان کیفیت زندگی خود راضی نیستند و ضعف خدمات و امکانات و شرایط نامطلوب اقتصادی حاکم بر شهر، مزید بر علت شده است و در این پژوهش زنان به عنوان گروه آسیب‌پذیر (در قیاس با مردان) شناخته شدهاند.
راهکارها
طبق نتایج به دست آمده پیشنهاد می شود:
ü افزایش فرصتهای شغلی بخصوص برای زنان با توجه به ضعف این شاخص در شهر قروه و هم‌چنین تاثیرگذاری آن بر کیفیت زندگی شهری
ü افزایش مشارکت فکری و فیزیکی ساکنان در برنامههای شهری با توجه به ضعف شاخص مدیریت
ü تقویت مناسبات و پیوندهای اجتماعی تحت عنوان پایداری اجتماعی در راستای پیوندهای همسایگی و محلهای
ü افزایش دسترسیها به مراکز آموزشی و بهداشتی
ü افزایش سطوح فضاهای سبز و عمومی با توجه به ارتقاء استاندادهای گذران اوقات فراغت
ü بهبود عملکرد مدیران شهری و توجه به ذینفعان
ü بهسازی خیابانها و پیادهروها جهت سهولت ارتباطات و دسترسیها
ü ترویج استفاده از حمل و نقل عمومی
REFERENCES
33. http:// www files. spac.ir
)
