تحلیلی بر سیر تحول فضاهای تجاری معاصر شهر تبریز با ‌تأکید بر بازار سنتی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، گروه معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

2 دانشیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه‌ هنرهای اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشیار، گروه معماری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

هدف از مطالعه حاضر تحلیل سیر تحول فضاهای تجاری معاصر شهر تبریز با محوریت بازار سنتی بوده است. تحقیق از نوع کیفی مبتنی بر دو روش کتابخانه‌ای و میدانی با راهبرد منطق پس‌کاوی است. روش جمع‌آوری اطلاعات در بخش کتابخانه‌ای از طریق مرور نظام‌مند اسناد طرح‌های شهری و مطالعات مربوط به مسئله موردنظر و در بخش میدانی با استفاده از روش پدیدارشناسی و به کمک مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته می‌باشد. مصاحبه‌شوندگان از بین بازاریان و کارشناسان امر انتخاب شده و مصاحبه از افراد تا اشباع اطلاعات انجام گرفته است (14 نفر). نوآوری این مقاله در فهم پدیدارشناسانه روند تاریخی بازار با عوامل سیاسی و جغرافیایی و اقتصادی شهر و منطقه باشد‌.‌ ازاین‌رو، در ترسیم چشم‌اندازی آینده بازار، توجه به ارتباط متقابل اثرگذار یک ضرورت جدی می‌نماید. نتایج نشان می­دهد که این بازار قبل از ورود محصولات تولیدی جدید، دارای فضاهای تولید، فروش و خدمات بوده و توانایی بالایی در ایجاد ارزش‌افزوده، تجمیع و شکل‌گیری خوشه‌های فعالیتی بوده که با ورود کالا و خدمات جدید و طبعاً ظهور فضاهای جدید و خلل مدیریتی، دچار رکود شده و از رقابت بازماند. فضاهای جدید تجاری نیز، به دلیل ضعف در بنیان‌های تولید و عدم ایجاد ارزش‌افزوده، ضعف در شکل‌دهی به خوشه‌های فعالیتی، نمی‌توانند نقشی بنیادین در اقتصاد شهری ایفا کنند. استفاده از تجارب گذشته در جهت احیاء فعالیت­های تولیدی- کارگاهی به شیوه امروزی، تبدیل بازار به فضایی چندمنظوره با اولویت تولید و بازتولید و وجود سیستم قوی مدیریت ازجمله روش‌هایی است که می‌تواند موجب حفظ و توسعه مجدد بازار شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An analysis of Evolution of Contemporary Commercial Space in Tabriz with Emphasis on Tabriz Grand Bazaar

نویسندگان [English]

  • Nnahideh Rezaei 1
  • Farzin Haghparast 2
  • Rahmat Mohammadzadeh 3
1 Ph.D, Department of Islamic Architecture, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor, Department of Architecture, Tabriz University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The purpose of this study was to analyze the evolution of contemporary commercial spaces in Tabriz with a focus on the traditional market. This research is qualitative which is based on library and field study. It is done by the retroductive research strategy. The method of data collection in the library section is through systematic review of urban plan documents and related studies and in the field section is using the phenomenological method and semi-structured interview. Interviewees were selected from marketers and experts, and interviews were conducted until information was saturated (14 people). The novelty of this paper can be in the phenomenological understanding of the historical process of Bazaar in relation to political, geographical and economic factors of the city and region. The results indicate that this bazaar has played an international and national role. It has the ability to create value-added, and forming the activity clusters but with the advent of modernity, the introduction of new goods and services and the emergence of new spaces have stagnated. Usage of past experiences, traditional spaces are sufficient to transform into an exhibition for attracting the customers, leading to the recreation of forgotten professions. Such actions have helped to expand the audience and strengthen the spatial relationships between production, representation and service. Indeed It is possible to create a rational relationship between education and production inside the local workshops, customer service and representation spaces. These mentioned steps will provide multi-functional space with a priority of production and reproduction useful on a recreation of urban life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commercial Space
  • Traditional Bazaar
  • Tabriz

مراجع

امبرسز، نیکلاس، ملویل، چارلز (1370)، تاریخ زمین لرزه‌های ایران، ترجمه‌ ابوالحسن رده، تهران: آگاه.
ایران‌دوست، کیومرث، بهمنی‌اورامانی، آرمان (1390)، تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران (مطالعه موردی: بازار شهر کرمانشاه)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(5): 15-5.
بلیلان‌اصل، لیدا (1393)، بررسی ساختار فضایی شهر تبریز در دوره‌ی قاجار با استناد بر سیر تحول نقشه‌های تاریخی این دوره، دوفصلنامه‌ تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، 4(8): 89-57.
پاکزاد، جهانشاه (1386)، مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، تهران: انتشارات شهیدی.
پوراحمد، احمد (1376)، جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
حبیبی، محسن (1387)، از شار تا شهر؛ تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر، تهران: نشر دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن و همکاران (1390)، شرح جریان‌های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر با تأکید بر دوره زمانی 1357-1383، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
خستو، مریم، سعیدی رضوانی، نوید (1389)، عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری؛ خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه‌بر مفهوم مرکز خرید پیاده،‌ نشریه هویت شهر، 4(6): 74 -6۳.
دراج، پریسا (1386)، سیر تحول مراکز تجاری تبریز، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره 30، 43-40.
رهبر، شبنم و هدفی، فرزانه (1396)، مقایسه تطبیقی فضاهای اداری دو مجتمع تجاری مجموعه اطلس و لاله پارک تبریز با تأکید بر مفهوم حس مکان، نشریه مهندسی عمران و معماری ایران، 2(6): 96-81.
سرور، هوشنگ، صلاحی‌ساریخان‌بیگلو، وحید، مبارکی، امید (1396)، تحلیل نقش کاربری‌های تجاری در پویایی و ایجاد فضاهای جدید شهری، مورد مطالعه: مجتمع تجاری لاله پارک تبریز، دو فصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، شماره 1: 42-29.
سید منیر، حسن، فائقی، ابراهیم (1355)، اوضاع اجتماعی و اقتصادی شهرستان تبریز در عصر پهلوی، تبریز: انتشارات دانشسرای تبریز
شفقی، سیروس (1378)، نقش بازار در ساختار شهر اسلامی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 55-56: 87-63.
صادقی، سامان، صارمی، حمیدرضا (1395)، سیر تحولات شکلی معماری بازارهای ایرانی از دوره‌ قاجار تاکنون (از بازار سنتی دیروز تا مراکز تجاری امروز؛ نمونه‌ موردی: بازارهای تهران)، فصلنامه مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت ‌شهری. 2(4): 143-129.
صیامی، قدیر، اختری تکله، اکرم، خانی زاده، محمدعلی (1395)، سنجش معیارهای سرزندگی اقتصادی بازارهای تاریخی ایران با رویکرد بازآفرینی؛ (مطالعه موردی: بازار تاریخی قزوین)، آمایش محیط، شماره 34: 26-1.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه‌ی یعقوب آژند، تهران: نشر گستره‌ تهران.
فخاری‌تهرانی، فرهاد، پارسی، فرامرز و بانی مسعود، امیر (1385)، بازخوانی نقشه‌های تاریخی شهر تبریز، تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
فلامکی، محمد منصور (1357)، سیری در تجارب‌ مرمت‌ شهری ـ از ونیز تا شیراز، تهران، انتشارات‌ وزارت‌ مسکن‌ و شهرسازی.
قاری پور، محمد (1396)، بازار در شهر اسلامی، ترجمه‌ خیزران اسماعیل زاده، تهران: نشر افکار.
کاتلر، فیلیپ (1385)، بازاریابی؛ تجزیه در مدیریت ‌و تحلیل، برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل، ترجمه بهمن فروزنده. اصفهان، آموخته.
کارنگ، عبدالعلی (1351)، آثار باستانی آذربایجان، تهران: انجمن آثار ملی.
لک، آزاده، حکیمیان پانته‌آ (1396)، کنکاشی در ریخت‌شناسی بازار ایرانی با رویکرد نظریه‌های فضایی شهر موارد مطالعاتی: بازار شیراز و کرمان، نشریه صفه، شماره 76: 134-109.
محمدزاده، رحمت، فلاح‌نژاد، حسین (1388)، بررسی تطبیقی توسعه‌ی فضاهای پیاده بازار قدیم و خیابان پیاده تربیت شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا، شماره 38: 92-85.
مرصوصی، نفیسه، محمدباقر، خانی (1390)، تحلیل کارکردهای اقتصادی بازار تبریز و حوزه نفوذ آن، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 75: 152-133.
مطیعی ‌لنگرودی، حسن (1392)، جمعه پارک بازار: الگویی نوین در راستای به‌روز شدن بازارهای سنتی، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 4: 176-155.
معماریان، غلامحسین (1390)، معماری ایرانی، تهران: سروش دانش.
مک‌میلان، جان (1397)، بازآفرینی بازار (تاریخ طبیعی بازارها)، ترجمه زهرا کریمی، ساعده عزیزی‌ثالث، جواد اقدس‌طینت، تهران: نی.
مهندسین مشاور نقش جهان پارس (1377)، طرح تفصیلی منطقه تاریخی- فرهنگی تبریز، گزارش گزینه‌های پیشنهادی سیستم ترافیکی.
مهندسین مشاور نقش محیط (1395)، طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز، جلد اول: شناخت شهر.
Aliyah, I, Setioko, B, Pradoto, W. (2017), Spatial Variety and Distrbution Traditional of Markets in Surakarata as Potential Factors in Improving Spatial-Based Management, Journal of Geomatics and Planning, 4(1): 63-74.
Bobek, Hans. )1959(, Die Hauptstufen der Gesellschafts-und Wirtschaftsentfal-tung, journal of the Geographical Society of Berlin, 7: 259-298.
Guedes, Pedro.)1979), Encyclopedia of Architectural Technology, New York, Mc Graw Hill Company.
Bonine. Michael Edward . (2009), Waqf and its Influence on the Built Environment in the Medina of the Islamic Middle Eastern City. Berlin; New York: Walter de Gruyter
ICHHTO (Iranian cultural heritage, handicrafts and tourism organization).)2009(, World Heritage nomination dossier of Tabriz Historical Bazaar Complex, Tehran: Deputy of Cultural heritage.
Lapidus, Ira M. (1967). Muslim Cities in the Later Middle Ages, Cambridge: Mass.
36.Merriam, Sharan (1988). Case Research in Education: A Qualitative Approach. San Francisci: Jossey-Bass.
Jayyusi, S. K, Holod, R. Petruccioli, A. Raymond, A. (2008), The City in the Islamic World, Boston: BRILL
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage.
Marcus. Abraham, (1989), The Middle East Onthe Eve of Modernity: Aleppo in the 18th Century. NewYork: Columbia University Press
Nam, Yu Jung. (2011), Revitalizing and Reinventing of the Diminishing Public Sphere: The Namdaemun Market District in Seoul, Korea. Thesis (S.M. in Architecture Studies), Massachusetts Institute of Technology.
Rukayah R.S., Bharoto. (2012), Bazaar in Urban Open Space as Contain and Container: Case study: Alun-alun Lama and Simpang Lima Semarang,Central Java, Indonesia. International Journal of Sustainable Built Environment , 50: 741 – 755.
Tokatli, N., Boyanci, Y. (1999), The changing morphology of commercial activity in Istanbul, International Journal of Cities, 16(3): 181–193.
Thaitakoo, Doosadee. (2006), Toward a Way to Balance Conservation and Development in the Ayutthaya Historic Town Centers, MANUSYA, Journal of humanities, 12: 16-34.
Vural Arslan.Tulin,. (2014). Public Participation: Shaping a sustainable future: The Role of Local Retailers’ Association in the Sustainable Development of a Historical Commercial District. Asia Pacific International Conference on Environment-Behaviour Studies, 87-96.
Wohl, Sharon. (2015), The Grand Bazaar in Istanbul: The Emergent Unfolding of a Complex Adaptive System, International Journal of Islamic Architecture, 4(1): 39-73.
Wirth, Eugen. (1968), Struktur wandlungenund Entwickiung stendenzen der orientalische stadt. Bonn: Erdkunde.
Wirth, Eugen.) 1974(, Zum Problem des Bazars (sūq, çarşi), Der Islam, 51 (2): 203-260.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 اردیبهشت 1399
  • تاریخ بازنگری: 18 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 26 آبان 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار