ارزیابی تاب‌آوری و توان اکولوژیکی شهر در برابر زلزله با تأکید بر مؤلفه‌های محیطی (نمونه موردی: منطقه 3 شهر تهران)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

3 دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

افزایش جمعیت و رشد روزافزون شهرنشینی منجر به رشد و گسترش شهرها در مکان‌های نامساعد بدون توجه به پارامترهای طبیعی و بوم‌شناختی شده است. نبود برنامه‌ریزی اصولی در روند توسعه فیزیکی شهرهای کشور آسیب‌پذیری مجموعه شهرها را در برابر مخاطرات محیطی تشدید کرده است که هدایت آگاهانه و برنامه‌ریزی اصولی در جهت ایجاد پایداری محیطی را می‌طلبد. از این‌رو پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده از مدل ANP در رویکردی تلفیقی با GIS، میزان تاب‌آوری و توان اکولوژی منطقه سه شهر تهران در برابر زلزله را در ارتباط با 8 معیار اصلی (شیب، جهات شیب، سازندهای زمین‌شناسی، نوع گسل، فاصله از بستر رودخانه‌ها، فاصله از مسیر قنات‌ها، کاربری اراضی و فاصله از اراضی ناپایدار به لحاظ شهرسازی) 38 زیرمعیار ارزیابی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که 72/41 درصد از پهنه منطقه 3 شهر تهران از تاب‌آوری و توان اکولوژیکی خیلی زیاد (که بیشتر در محلات کاووسیه، امانیه، داوودیه و چالهز)، 36/12 درصد از تاب‌آوری و توان اکولوژیکی زیاد (که بیشتر در محلات امانیه، داوودیه و احتشامیه)، 80/13 درصد از تاب‌آوری و توان اکولوژیکی متوسط (که بیشتر در محله امانیه)، 11/8 درصد از تاب‌آوری و توان اکولوژیکی کم (که بیشتر در محلات ده ونک و داوودیه) و 98/23 درصد از تاب‌آوری و توان اکولوژیکی خیلی کم (که بیشتر در سطح محلات ده ونک، حسن‌آباد زرگنده، درب دوم، قلهک و رستم‌آباد) در برابر زلزله برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing the resilience and ecological potential of the city against earthquakes with emphasis on environmental components (Case Study: Tehran City Area 3)

نویسندگان [English]

  • Musa Abedini 1
  • Ail Eshghei Chaharborj 2
  • Saide Alavi 3
1 Professor, Department of Physical Geography (Geomorphology), Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
2 Ph.D. Department of Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili ,. Ardabil, Iran.
3 Ph.D. Candidate, Department of Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Population growth and growing urbanization have led to the growth and expansion of cities in unfavorable locations regardless of natural and ecological parameters. Lack of principled planning in the process of physical development of the country's cities has increased the vulnerability of urban complexes to environmental hazards, which requires conscious guidance and principled planning to create environmental sustainability.The present study seeks to use the ANP model in a combined approach with GIS, The level of resilience and ecological capacity of the third district of Tehran against earthquakes in relation to 8 main criteria (slope, slope directions, geological formations, type of fault, distance from riverbeds, distance from aqueducts, land use and distance from unstable lands in terms of Urban Planning) Assess 38 sub-criteria.. Research findings show that41.72% of the area of Tehran's District 3 of resilience and ecological potential is very high (mostly in Kavousieh, Amaniyeh, Davoodieh and Chaleh), 12.36% of high resilience and ecological potential (mostly in Amaniyeh, Davoodiyeh and Ehteshamiyeh), 13.80% of average resilience and ecological capacity (mostly in Amaniyeh neighborhood), 8.11% of resilience and low ecological potential (mostly in Dehvanak and Davudiyeh neighborhoods) And 23.98% have very low resilience and ecological capacity (mostly in the districts of Deh Vanak, Hassanabad Zargandeh, Darb II, Gholhak and Rostamabad) against earthquakes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience
  • Ecological Power
  • Earthquake
  • Tehran
  • Area 3
Abedini, M., Eshghi Chaharbarj, A., & Saeeda, A, (1401). Evaluation of the physical resilience of the city in different earthquake scenarios (case study of Tehran's Sixth District. Journal of Geographical Space Quarterly, 22(78), 193-213.
Alizadeh, M. (2015). Vulnerability Assessment of Kouhdasht Urban Infrastructure with Passive Defense Approach. M. Sc., Assistant Professor Saeed Amanpour, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz.
Asadian, F., Asadi, M., & Javadian Nemini, M. (2014). Evaluation of ecological potential in order to determine suitable areas for development in the Rhine district of Kerman city based on ecotourism zoning with GIS and AHP technique. Geographical Land. 4(44), 35-44).In Persian)
Asprone, D., & Manfredi, G. (2015). Linking disaster resilience and urban sustainability: A glocal approach for future cities. Disasters, 39(s1), s96-s111.
Azizian, M. S., Naqdi, F., & Mollazadeh, M. (2013). Ecological capability evaluation outskirts of Tabriz To sustainable urban development MCE approach. Journal of Urban Research and Planning, 4(13), 113-128. (In Persian)
Badri, S. A., Ramezanzadeh Lasboei, M., Asgary, A., Ghadirimasom, M., & Salmani, M. (2013). The role of local management in improving resilience to natural disasters with emphasis on floods. Journal of Emergency Management, 2(1), 39-50.
Banica, A., Rosu, L., Muntele, I., & Grozavu, A. (2017). Towards urban resilience: A multi-criteria analysis of seismic vulnerability in Iasi City (Romania). Sustainability, 9(2), 270.
Bastaminia, A., Rezaie, M. R., Tazesh, Y., & Dastoorpoor, M. (2016). Evaluation of urban resilience to earthquake a case study: Dehdasht city. International Journal of Ecology & Development, 31(4), 46-56.
Beatley, T., & Newman, P. (2013). Biophilic cities are sustainable, resilient cities. Sustainability, 5 (8), 3328–3345.
Behzad Afshar, K., & Akbari, P. (2019). Explain and analyze land use land use criteria to reduce earthquake risk to increase urban resilience (Case study: Sanandaj). Journal of New Attitudes in Human Geography, 11(2), 341-357. (In Persian)
Berkes, F. (2007). Understanding uncertainty and reducing vulnerability: lessons from resilience thinking. Natural hazards, 41(2), 283-295.
Brown, K. (2014). Global environmental change I: A social turn for resilience?. Progress in human geography, 38(1), 107-117.
By-law 2800 (2005). Design of buildings against earthquakes - Rules of Procedure, Iranian Institute of Standards and Industrial Research, Third revision. (In Persian)
Chelleri, L. (2012). From the «Resilient City» to Urban Resilience. A review essay on understanding and integrating the resilience perspective for urban systems. Documents d'anàlisi geogràfica, 58(2), 287-306.
Cimellaro, G. P., Nagarajaiah, S., & Kunnath, S. K. (Eds.). (2014). Computational methods, seismic protection, hybrid testing and resilience in earthquake engineering: A Tribute to the research contributions of Prof. Andrei Reinhorn (Vol. 33). Springer.
Delgado-Ramos, G. C., & Guibrunet, L. (2017). Assessing the ecological dimension of urban resilience and sustainability. International Journal of Urban Sustainable Development, 9(2), 151-169.
Ernstson, H., Van der Leeuw, S. E., Redman, C. L., Meffert, D. J., Davis, G., Alfsen, C., & Elmqvist, T. (2010). Urban transitions: on urban resilience and human-dominated ecosystems. Ambio, 39(8), 531-545.
Eshghei, A., & Nazmfar, H. (2019). Assessment of Urban Resilience against Earthquake by Using Promethee Model, Case Study: district 1 of Tehran Municipality. Journal of Urban Ecology Researches, 10(20), 127-140. (In Persian)
Eshgi, A., Nazmfar, H., & Gafari, A. (2018). Assessing the physical resilience of a city against possible earthquakes (Case Study: region one of Tehran)Physical Sacial Planning, 4(4), 11-26. (In Persian)
Farzad Behtash, M., Keynejhad, M., Taghi Pirbabaei, M., Asgary, A. (2013), Evaluation and Analysis of Dimensions and Components of Tabriz Metropolis ResiliencyHonar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 18(3), 33-42. (In Persian)
Ghaeder Hamati, S., & Ghani Bafghi, R. (2012). Analysis of the effect of spatial expansion in Tehran on the increase of earthquake vulnerability (time period: physical expansion of the last 200 years). Geographical Research, 27(2), 18240-18218. (In Persian)
Ghahroudi Tali, M., Nosrati, K., & Abdoli, E. (2016). Challenges of physical Development of Songhor affected by Glacial Deposits accumulation and Slop Instability. Journal of Urban Ecology Researches, 6(12), 9-16. (In Persian)
Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: Creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143.
gokarsarhangei, E. (2013). A Comparative Evaluation of the Location and Development of Urban Centers in Mazandaran Province through Ecological Approach. Geography and Development, 11(33), 97-112. (In Persian)
hatami, Y., & zakerhaghighi, K. (2020). Evaluation of Urban Resiliency Components in Concept and Transition Approach Case study (one district of Hamedan). Geography and Development, 18(58), 155-174. (In Persian)
Ilanlu, M., Ardakani, A., Paknezhad, H., Ebrahimi, M., & Gelsefid, Y. A. (2013). Identifying the urban vulnerable areas against the earthquake with GIS case study radio darya st. chalous. Int J Adv Stud Humanit Soc Sci, 1(4), 264-273.
Ismaili, F., Mirzaei, M. & Khodadad, M. (2017). Determining the most suitable environmental areas of Tarom watershed in Zanjan province by evaluating the ecological potential for development uses. Geographical Sciences (Applied Geography), 12 (25), 1-14. (In Persian)
Kabir, M. H., Sato, M., Habbiba, U., & Yousuf, T. B. (2018). Assessment of urban disaster resilience in Dhaka North City Corporation (DNCC), Bangladesh. Procedia engineering, 212, 1107-1114.
Kreimer, A., Arnold, M., & Carlin, A. (2003). Building safer cities: the future of disaster risk (No. 3). World Bank Publications.
León, J., & March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat international, 43, 250-262.
Lewis, D., & Mioch, J. (2005). Urban Vulnerability and Good Governance 1. Journal of contingencies and crisis management, 13(2), 50-53.
Lewis, J., & Kelman, I. (2010). Places, people and perpetuity: Community capacities in ecologies of catastrophe. ACME: An International Journal for Critical Geographies, 9(2), 191-220.
Matyas, D., & Pelling, M. (2015). Positioning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters, 39(s1), s1-s18.
Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-based approach. Summer academy for social vulnerability and resilience building, 1(1), 1-16.
Mir davoodi, H., Zahedi poor, H., Moradi, H., & Godarzi, G. (2008). Determination of agricultural and rangeland ecological capability of Markazi using GIS.Iranian journal of Range and Desert Research, 15(2), 242-255. (In Persian)
Mitchell, T., Harris, K. (2012). Resilience: a risk management approach, background note, ODI, 1-7.
Noruzi, A., Sarvar, R., & Mahdavihajilouie, M. (2018). Evaluation of Effective Social Components in Resilience of District 12 of Tehran. Geographical Researches, 32(4), 86-104.
Olazabal, M., Chelleri, L., Waters, J. J., & Kunath, A. (2012, May). Urban resilience: towards an integrated approach. In 1st International Conference on Urban Sustainability & Resilience, London.
Pisano, U. (2012). Resilience and Sustainable Development: Theory of resilience, systems thinking. European Sustainable Development Network (ESDN), 26, 50.
PourAhmad, A., ziari, K., Abdali, Y., Sadeghi, A. (2019), Analysis of resiliency criteria in urban worn out texture of Tehran 10 municipality against earthquake with emphasis on physical resilience, Journal of Urban Planning, 10(36), 1-21. (In Persian)
Proag, Virendra. "Assessing and measuring resilience." Procedia Economics and Finance 18 (2014): 222-229.
Rezaei, M., Sarai, M. H., & Bastaminia, A. (2016). Explanation and analysis of the concept of resilience and its indicators and frameworks in natural disasters. Quarterly Journal of Crisis Prevention and Management, 6(1), 46-32. (In Persian)
Rezapour Andabili, N., & Alikhah Asl, M. (2017). Evaluation of ecological potential of AqDagh Protected Area for forestry uses. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 26(102), 205-216. (In Persian)
Sadrykia, M., Delavar, M. R., & Zare, M. (2017). A GIS-based fuzzy decision making model for seismic vulnerability assessment in areas with incomplete data. ISPRS International Journal of Geo-Information, 6(4), 119.
Sharan Consulting Engineers (2005). Development Model Studies of Region 3, Tehran City Studies and Planning Center (Joint Institution Responsible for Preparing Comprehensive and Detailed Plans of Tehran). (In Persian)
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2014). Resilient urban planning: Major principles and criteria. Energy Procedia, 61, 1491-1495.
Shaw, R., Surjan, A., & Parvin, G. A. (2016). Urban disasters and approaches to resilience. In Urban Disasters and Resilience in Asia (pp. 1-19). Butterworth-Heinemann.
Statistics of Tehran (2016). Information and Communication Technology Organization of Tehran Municipality, First Edition, Tehran. (In Persian)
Suárez, M., Gómez-Baggethun, E., Benayas, J., & Tilbury, D. (2016). Towards an urban resilience index: a case study in 50 Spanish cities. Sustainability, 8(8), 774.
 Tewari, H. R., & Bhowmick, P. K. (2014). Livelihood vulnerability index analysis: An approach to study vulnerability in the context of Bihar.
Tompkins, E. L., & Adger, W. N. (2004). Does adaptive management of natural resources enhance resilience to climate change?. Ecology and society, 9(2), 10.
.Windle, G. (2011). What is resilience? A review and concept analysis. Reviews in clinical gerontology, 21(2), 152-169.
Xu, J., & Lu, Y. (2018). Towards an earthquake-resilient world: from post-disaster reconstruction to pre-disaster prevention. Environmental Hazards, 17(4), 269-275.
Yu, P., Wen, W., Ji, D., Zhai, C., & Xie, L. (2019). A framework to assess the seismic resilience of  urban hospitals. Advances in Civil Engineering, 2019.
Zarabadi, Z.S.S., Ebadolazadehmaleki, B., Piri, S., & Farzad Behtash, M.R. (2022). Interpretive Structural Model of the Resilience Threshold of Urban Spaces against Earthquakes with a Socio-Ecological Approach, Case Study: Zanjan City. Biannual Journal of Urban Ecology Researches, 12(2), 101-118. (In Persian)
اسدیان، فریده؛ اسدی، مجید؛ جوادیان نمینی و مرجان (1393). ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه‌های مناسب توسعه در محدوده بخش راین شهرستان کرمان بر مبنای پهنه‌بندی اکوتوریسم با تکنیک GIS وAHP. جغرافیایی سرزمین، 4(44)، 35-44.
اسمعیلی، فضل‌الله؛ میرزایی، مژگان و خداداد، مهدی (1395)، تعیین مناسب‌ترین عرصه‌های محیط زیستی حوضه‌ آبخیز طارم استان ‌زنجان با ارزیابی توان اکولوژیکی برای کاربری‌های توسعه‌ای. علوم جغرافیایی، 12(25)، 1-14.
آمارنامه شهر تهران (1394). سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری. تهران: چاپ اول، تهران.
آئین‌نامه 2800 (1384). طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله- آئین کار. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، تجدیدنظر سوم.
بهزاد افشار، کتایون و اکبری، پرویز (1398). تبیین و تحلیل معیارهای کاربری برنامه‌ریزی زمین در کاهش خطر زلزله جهت افزایش تاب‌آوری شهری (نمونه موردی: شهر سنندج). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 341-357.
پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت­اله؛ ابدالی، یعقوب و الله­قلی­پور، سارا (1398). تحلیل معیارهای تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری در برابر زلزله با تأکید بر تاب‌آوری کالبدی (مورد: منطقه 10 شهرداری تهران). برنامه­ریزی شهری، 10(36)، 1-20.
جوکار سرهنگی، عیسی (1391). ارزیابی تطبیقی از مکان­گزینی و توسعة مراکز شهری استان مازندران با رویکرد اکولوژیکی. جغرافیا و توسعه، 33، 112- 97.
حاتمی، یاسر و ذاکرحقیقی، کیانوش (1399). ارزیابی مؤلفه‌‌های تاب‌آوری شهری در مفهوم و رویکرد گذار مطالعۀ موردی: منطقۀ یک شهر همدان. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 18(58)، 155-174.
رضاپور اندبیلی، نفیسه و علیخواه اصل، مرضیه (1396). ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه حفاظت شده آق داغ برای کاربری جنگلداری. اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 26(102)، 205-216.
رضایی، محمدرضا؛ سرایی، محمدحسین و بسطامی‌نیا، امیر (1395). تبیین و تحلیل مفهوم تاب‌آوری و شاخص‌ها و چارچوب‌های آن در سوانح طبیعی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 6(1)، 46- 32.
زرآبادی، زهراسادات سعیده؛ عبادزاده ملکی، بهناز؛ پیری، سعید و فرزاد بهتاش و محمدرضا (1400)، تحلیل ساختاری تفسیری آستانه تاب‌آوری فضاهای شهری در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی- بوم شناسی، مطالعه موردی: شهر زنجان. فصلنامه پژوهش‌های بوم شناسی شهری، 12(2)، 118-101.
 عابدینی، موسی، عشقی چهاربرج، علی وعلوی، سعیده  (1401)، ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی شهر در سناریوهای مختلف زلزله (مطالعه موردی منطقه شش تهران. نشریه فضای جغرافیایی، 22(78)، 213 -193.
عزیزیان، محمدصادق؛ نقدی، فریده و ملازاده، مهدی (1392). ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به‌منظور توسعه پایدار شهری با رویکرد MCE. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4(13)، 128- 113.
عشقی، علی؛ نظم‌فر، حسین و غفاری، عطا (1396). ارزیابی تاب‌آوری کالبدی شهر در برابر زلزله‌های احتمالی نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران. برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 2(4)، 11-26.
عشقی، علی و نظم­فر، حسین (1398). سنجش تاب‌آوری شهر در برابر زلزله با مدل پرومته، نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های بوم شناسی شهری، 10(20)، 127-140.
فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ کینژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلانشهر تبریز. نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی،18(3)، 42-33.
قائدرحمتی، صفدر و قانعی بافقی، روح­اله (1391). تحلیل تأثیر گسترش فضایی شهر تهران در افزایش آسیب‌پذیری ناشی از زلزله (دوره زمانی: گسترش فیزیکی 200 سال اخیر). تحقیقات جغرافیایی، 27(2)، 18240-18218.
قهرودی، منیژه؛ نصرتی، کاظم و عبدلی، اسماعیل (1394). چالش‌های توسعه کالبدی شهر سنقر در اثر انباشت نهشته‌های یخچالی و ناپایداری دامنه‌ای، دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های بوم شناسی شهری، 6(12)، 9- 16.
مهندسین مشاور شاران (1384). مطالعات الگوی توسعه منطقه 3، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران (نهاد مشترک مسئول تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران).
میرداودی، حمیدرضا؛ زاهدی‌پور، حجت اله؛ مرادی، حمیدرضا و گودرزی، غلام­رضا (1387). بررسی و تعیین توان اکولوژیک استان مرکزی از نظر کشاورزی و مرتعداری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15(2)، 242- 255.