سنجش تاب‌آوری کالبدی - محیطی در اجتماعات شهری، پژوهش موردی: شهرهای آبادان و خرمشهر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

3 دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

4 استادیار، گروه پدافند غیر عامل، دانشگاه جامع امام حسین، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف سنجش شاخص‌های تاب‌آوری کالبدی، زیست‌محیطی و مخاطرات در شهرهای آبادان و خرمشهر انجام گرفته است. رویکرد حاکم بر این پژوهش، کاربردی - نظری و از حیث ماهیت و روش، توصیفی - تحلیلی و پیمایشی می‌باشد. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق‌ساخته بود که براساس نتایج روش آلفای کرونباخ با حداقل ضریب پایایی (7/0)، برای هریک از ابعاد تاب‌آوری شهری مورد تأیید قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کلیه خبرگان دانشگاهی، کارشناسان و مدیران نهادی - سازمانی بود که براساس روش «نمونه‌‌گیری هدفمند و زنجیره‌ای»، تعداد (106) نفر که در زمینه تاب‌آوری شهری و شناخت قلمرو مطالعه از دانش و تجربه کافی برخوردار بودند انتخاب و مورد پرسشگری قرار گرفتند. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار تحلیل آماری SPSS استفاده شده است. نوآوری پژوهش حاضر در ارائه و سنجش شاخص‌های همساز تاب‌آوری شهری براساس ابعاد کالبدی، زیست‌محیطی و مخاطرات در شهرهای آبادان و خرمشهر است. براساس مقادیر محاسبه‌شده برای هریک از ابعاد تاب‌آوری شهری (زیست‌محیطی، کالبدی - زیرساختی و تاب‌آوری مخاطرات)، نتایج پژوهش، حاکی از وضعیت ناپایدار و نامناسب تاب‌آوری شهرهای آبادان و خرمشهر است و بین تاب‌آوری موجود و تاب‌آوری مطلوب، تفاوت معناداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessment of Physical-Environmental Resilience in Urban Communities, Case Study: Abadan and Khorramshahr Cities

نویسندگان [English]

  • Mostafa Mohammadi Dehcheshmeh 1
  • Mohammad Ali Firoozi 2
  • Jafar Saeedi 3
  • Fathollah Shamsaei Zafarghandi, 4
1 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
2 Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
3 PhD, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Passive Defense, Imam Hossein University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The present study aims to assess  physical resilience, environmental and hazards indicators in the cities of Abadan and Khorramshahr. The research tool was a researcher-made questionnaire that was based on the results of Cronbach's alpha method with minimum reliability coefficient (0.7), approved for each dimension of urban resilience. The statistical population included academicians, experts and institutional - organizational managers. It was based on the Purposive and chain - referral sampling method, through which a total of (106) people who had sufficient knowledge and experience in the field of urban resilience and knowledge of the study area were selected and they were questioned. To analyze the data, SPSS software was used. The innovation of the present study is in presenting and measuring the harmonious indicators of urban resilience based on physical, environmental and hazard dimensions in the cities of Abadan and Khorramshahr. Based on the calculated values for each of the dimensions of urban resilience (environmental, physical - infrastructure and hazards resilience), the results of the study indicate the unstable and unsuitable resilience situation of Abadan and Khorramshahr cities and there is a significant difference between existing  and optimal resilience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical Resilience, Environmental Resilience, Hazards Resilience
  • Abadan and Khorramshahr Cities
Adger, W. Neil (2000). Social and Ecological Resilience: are They Related? Progress in human geography, 24 (3), 347-364.
Aghamohammadi, A., Ghiasvand, A. (2015). Resilience; Risk management approach, Tehran: National Defense University Press. (In Persian)
Arvand Statistical Yearbook. (2018). Arvand Free Zone Organization Publications (Abadan – Khorramshahr). (In Persian)
Badri, S. A., Ramezanzadeh Lasboei, M., Asgary, A., Ghadiri Masom, M.,; Salmani, M. (2013). The role of local management in improving resilience to natural disasters with emphasis on floods, Case study: Cheshmeh Kileh basin in Tonekabon Country and Sardabrood basin in Kelardasht Country. Emergency Management, 2(1), 39-50. (In Persian)
Berkeley, A. R., III,; Wallace, M. (2010). A framework for establishing critical infrastructure resilience goals. Washington, DC: National Infrastructure Advisory Council, Department of Homeland Security (DHS).
Bhamra, Anshul S. (2015). Resilience Framework For Measuring Development, Brief for GSDR 2015.
Bozza, A., Asprone, D.,; Manfredi, G. (2017). Physical resilience in cities. In Oxford Research Encyclopedia of Natural Hazard Science.
Cumming, G. S., Barnes, G., Perz, S., Schmink, M., Sieving, K. E., Southworth, J., ...; Van Holt, T. (2005). An exploratory framework for the empirical measurement of resilience. Ecosystems, 8(8), 975-987.
Cutter, S., Burton, C. G.,; Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1), 1-22.
Dadashpoor, H.,; Adeli, Z. (2016). Measuring the Amount of Regional Resilience in Qazvin Urban Region. Emergency Management, 4(2), 73-84. (In Persian)
Eshghei, A.,; Nazmfar, H. (2019). Assessment of Urban Resilience against Earthquake by Using Promethee Model, Case Study: district 1 of Tehran Municipality. Journal of Urban Ecology Researches, 10(20), 127-140. (In Persian)
Fallahi, A.,; Jalali, T. (2013). Resilient Reconstruction from the Urban Design Point of View, After 2003 Bam Earthquake. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 18(3), 5-16. (In Persian)
Farzad Behtash, M. R., Keynejhad, M. A., Taghi Pirbabaei, M.,; Asgary, A. (2013). Evaluation and Analysis of Dimensions and Components of Tabriz Metropolis Resiliency. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 18(3), 33-42. (In Persian)
Firoozi, M., Mohammadi Dehcheshme, M., Shamsaei Zafarghandi, F.,; Saeedi, J. (2020). Identification of Effective drivers on the Resilience of Border Cities (Case Study: Abadan City), Geography, 18(66), 73-91. (In Persian)
Folke, Carl. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global Environmental Change, 16 (3), 253–267.
Gaillard, J. C. (2007). Resilience of traditional societies in facing natural hazards. Disaster Prevention and Management, 16(4), 522-544.
Gallego-Lopez, C.,; Essex, J. (with input from DFID) (2016). Designing for infrastructure resilience. Evidence on Demand, UK.
Garmezy, N. (1991). Resilience in children’s adaptation to negative life events and stressed environments. Pediatric Annals, 20 (9), 459–466.
Ghiasvand, A. (2014). On the General Policies of the Resistance Economy, A Review of the World Literature on National Resilience, Research Center of the Islamic Consultative Assembly, No. 13582. (In Persian)
Gunderson, L. H. (2000). Ecological resilience-in theory and application. Annual review of ecology and systematics, 31(1), 425-439.
Gunderson, L. H.,; Holling, C. S. (Eds). (2002). Panarchy: Understanding transformations in human and natural systems. Washington, DC: Island Press.
Gunderson, L. H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society, 15(2), 18-29.
Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1), 1-23.
Hoseinioun, S. (2012). Urban Resilience, Definitions, Applications and Resiliency Capacities, Journal of Bon, No. 98-99: 78-82. (In Persian)
Hossinijenab, V., Jafari, M.,; Seyedi, M. (2014). Resilience againts earthquake: disaster management planning Japan experiences, Tehran: Publications of Iran Helal Institute of Applied-Science; Technology. (In Persian)
Housing and Urban Development Organization of Khuzestan Province. (2007 a). Master plan of Abadan city, design and planning consulting engineers. (In Persian)
Housing and Urban Development Organization of Khuzestan Province. (2007 b). Master plan of Khorramshahr city, design and planning consulting engineers. (In Persian)
http://www.oecd.org/cfe/regional-policy/resilient-cities. htm, Measuring city resilience.
http://www.rust2green.org/ Advancing Green Futures for New York's Rust-Belt Cities.
Kasmaei, M. (1991). Climate and Architecture of Khuzestan - Khorramshahr, First Edition, Tehran: Publications of Construction and Housing Research Center. (In Persian)
Kinzig, A. P., Ryan, P. A., Etienne, M., Allison, H. E., Elmqvist, T.,; Walker, B. H. (2006). Resilience and regime shifts: assessing cascading effects. Ecology and Society, 11(1), 20.
Krasny, M. E., Lundholm. C.,; Plummer, R. (2010). Resilience in social-ecological systems: the roles of learning and education. Environmental Education Research, 16(5–6), October–December 2010, 463–474.
Lak, A. (2013). Resilient Urban Design. Soffeh, 23(60), 91-104. (In Persian)
León, J.,; March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat International, 43, 250-262.
Lotka, A, J. (1925). Elements of physical biology. Williams; Wilkins Co, Baltimore.
Lu, P.,; Stead, D. (2013). Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands. Cities: the international journal of urban policy and planning, 35, 200-212.
McCarthy, J. A. (2007). From protection to resilience: Injecting “Moxie” into the infrastructure security continuum. A chapter in critical thinking: Moving from infrastructure protection to infrastructure resilience. CIP Program Discussion Paper Series, 2.
Mohammadi Dehcheshmeh, M.,; Saeedi, J. (2020), Passive Defense in boundary Cities, Shahid Chamran University of Ahvaz Press. (In Persian)
Ostadtaghizadeh, A., Ardalan, A., Paton, D., Jabbari, H.,; Khankeh, H. R. (2015). Community disaster resilience: A systematic review on assessment models and tools. PLoS Currents, 7.
 Partovi, P., Behzadfar, M.,; Shirani, Z. (2016). Urban Design and Social Resiliency Case Study: Jolfa Neighborhood in Isfahan City. Journal of Architecture and Urban Planning, 9(17), 99-116. (In Persian)
Pfeiffer, K. (1929). Untersuchungen über die Resilenz der durch die Prothesen beanspruchten Geewebe und ihre Bedeutung für die Okklusion der Prothesen (Doctoral dissertation), Berichthaus, Zürich.
Pimm, S. (1984). The complexity and stability of ecosystems. Nature, 307, 321–326.
Rafieeian, M., Rezaei, M., Asgari, A., Parhizkar, A.,; Shayan, S. (2011). Conceptual explanation of resilience and creation of its indicator in the Community based disaster management, Journal of Spatial Planning,15 (4):19-41. (In Persian)
Rafieian, M.,; Motahhari, Z. (2012). Designing Model for Study Approach of Community-based Disaster Risk Management Case Study DAVAM Plan (Community Emergency Response Volunteers). Emergency Management, 1(1), 5-12. (In Persian)
Rogers, P. (2013). The Rigidity Trap in Global Resilience: Neoliberalisation through Principles, Standards, and Benchmarks. Globalizations, 10(3), 383-395.
Roknedin Eftekhari, A.,; Sadeghloo, T. (2019). Community Resilience in the Environmental Hazards, Tehran: Tarbiat Modares University Press. (In Persian)
Saeedi, J. (2020). Compilation of Resilience Scenarios the Boundary Cities of Khuzestan Province with Passive Defense Approach (Case Study: Abadan and Khorramshahr Cities), PhD Thesis in Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz. (In Persian)
Salehi, E., Aghababaei, M. T., Sarmadi, H.,; Farzad Behtash, M. R. (2011). Considering the Environment Resiliency by Use of Cause Model. Journal of Environmental Studies, 37(59), 99-112. (In Persian)
Shokri Firozjah, P.,; Adabi Firozjahi, K. (2020). Spatial Analysis of the Physical Resilience of Babolsar Neighborhoods with Emphasis on the Urban Land Use. Journal of Urban Ecology Researches, 11(21), 59-76. (In Persian)
Statistics Center of Iran. (2015). Results of the General Census of Population and Housing. (In Persian)
Tehran City Planning and Studies Center (2015), the basics and concepts of urban resilience (models and patterns), report 373. (In Persian)
Tokgoz, B. E.,; Gheorghe, A. V. (2013). Resilience quantification and its application to a residential building subject to hurricane winds. International Journal of Disaster Risk Science, 4(3), 105–114.
UNISDR. (2005). Hyogo framework for 2005-2015: Building the resilience of the nations and communities to disasters. www.unisdr.org/wcdr/intergover/ official-docs/Hyogo- framework action - English. Pdf, accessed, January 04, 2007, 3.
US EPA. (2015). Environmental Resilience: Exploring Scientific Concepts for Strengthening Community Resilience to Disasters, EPA/600/R-15/163, www2.epa.gov/research.
Vale, L. J.,; Campanella, T. J. (2005). The resilient city: How modern cities recover from disaster. Oxford University Press.
Werner, E. (1971). The children of Kauai: A longitudinal study from the prenatal period to age ten. Honolulu: University of Hawaii Press.
آقامحمدی، علی و غیاثوند، ابوالفضل (1393). تاب‌آوری؛ رویکرد مدیریت مخاطرات، تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
بدری، سیدعلی؛ رمضان‌زاده لسبویی، مهدی؛ عسگری، علی؛ قدیری معصوم، مجتبی و سلمانی، محمد (1392). نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب‌آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب، مطالعه موردی: دو حوضه‌ی چشمه کیله‌ شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، فصلنامه مدیریت بحران، 2(۳)، 50-39.
پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا (۱۳۹۵). طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی؛ بررسی موردی: محله جلفا اصفهان، نشریه نامه معماری و شهرسازی، 9(۱۷)، ۹۹-۱۱۶.
حسینی‌جناب، وحید؛ جعفری، مرتضی و سیدی، میرداود (1392). تاب‌آوری در برابر زلزله: برنامه‌ریزی مدیریت بحران و تجربیات ژاپن، تهران: انتشارات مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
حسینیون، سولماز (1392)، تاب‌آوری شهری تعاریف، کاربردها و ظرفیت‌های تاب‌آوری، مجله بن، شماره 99-98: 82-78.
داداش‌پور، هاشم و عادلی، زینب (1394). سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه‌ی شهری قزوین، نشریه مدیریت بحران. ۴(۲)، 84-73.
رفیعیان، مجتبی و مطهری، زینب‌سادات (۱۳۹۱). طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع‌محور، مطالعه موردی: طرح دوام (داوطلبین واکنش اضطراری محلات)، نشریه مدیریت بحران، ۱(۱)، 12-5.
رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر و شایان، سیاوش (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4)، 41-19.‎
‌رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و صادقلو، طاهره (1398). تاب‌آوری اجتماعات محلی در برابر مخاطرات محیطی، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
سازمان مسکن و شهرسازی استان خوزستان (1386 الف). طرح جامع شهر آبادان، گزارش مطالعات وضع موجود، مهندسین مشاور طرح و آمایش.
سازمان مسکن و شهرسازی استان خوزستان (1386 ب). طرح جامع شهر خرمشهر، گزارش مطالعات وضع موجود، مهندسین مشاور طرح و آمایش.
سالنامه آماری اروند (1396). انتشارات سازمان منطقه آزاد اروند (آبادان - خرمشهر).
سعیدی، جعفر (1399). تدوین سناریوهای تاب‌آوری شهرهای مرزی استان خوزستان با رویکرد دفاع غیر عامل «مطالعه موردی: شهرهای آبادان و خرمشهر»، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز.
شکری فیروزجاه، پری و ادبی فیروزجایی، خدیجه (1399). تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری کالبدی محلات شهر بابلسر با تأکید بر کاربری اراضی شهری، دوفصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 11(21)، 76-59.
صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر و فرزادبهتاش، محمدرضا (۱۳۹۰). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، فصلنامه محیط‌شناسی، ۳۷ (۵۹)، 112-99.
عشقی چهاربرج، علی و نظم‌فر، حسین (1398). سنجش تاب‌آوری شهر در برابر زلزله با مدل پرومته، نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، دوفصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 10(20)، 140-127.
غیاثوند، ابوالفضل (1393). درباره سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مروری بر ادبیات جهانی درباره تاب‌آوری ملی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گزارش شماره 13582.
فرزادبهتاش، محمدرضا؛ کی‌نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 18(3)، 42-33.
فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا (۱۳۹2). بازسازی تاب‌آور از دیدگاه طراحی شهری، پس از زلزله ۱۳۸۲بم، فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 18(3)، 16-5.
فیروزی، محمدعلی؛ محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ شمسایی زفرقندی، فتح‌الله و سعیدی، جعفر (۱۳۹۹). شناسایی پیشران‌های مؤثر بر تاب‌آوری شهرهای مرزی (مطالعه موردی: شهر آبادان)، فصلنامه جغرافیا، ۱۸(۶۶)، 91-73.
کسمایی، مرتضی (1369). اقلیم و معماری خوزستان - خرمشهر، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز تحقیقا‌ت‌ سا‌ختما‌ن‌ و مسکن‌.
لک، آزاده (۱۳۹۲)، طراحی شهری تاب آور، مجله صفه، ۲۳(۶۰)، 104-91.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی و سعیدی، جعفر (1399). پدافند غیر عامل در شهرهای مرزی، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران (1395). مبانی و مفاهیم تاب‌آوری شهری (مدل‌ها و الگوها)، گزارش 373.