سنجش و ارزیابی مؤلفه‌های زیست‌پذیری شهری با رویکرد شاخص‌های محیط زیستی بر پایه تکنیک‌های MCDM، پژوهش موردی: محلات سه‌گانه کلان‌شهر اهواز

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

3 مربی، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش، سنجش و ارزیابی زیست­پذیری شهری با رویکرد شاخص‌های محیط‌زیستی بر پایه تکنیک‌های MCDM در سه محله از کلان‌شهر اهواز می‌باشد. این پژوهش از نظر روش و ماهیت توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی قرار دارد. همچنین جمع­آوری داده­ها و اطلاعات موردنیاز پژوهش به دو روش اسنادی و پیمایشی صورت گرفته است. سپس داده‌های به‌دست آمده در مرحله اول از طریق نرم‌افزار SPSS مورد ارزیابی قرار گرفت، پایایی ابزار پژوهش از طریق آلفای کرونباخ آزمون گردید ضریب 882/0 نشان‌ دهنده سطح بالایی پایایی پرسشنامه می‌باشد و با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و آزمون شفه و توکی وضعیت زیست­پذیری شهری با استفاده از زیر شاخص‌های  محیط زیستی موردسنجش قرار گرفت و در مرحله بعد در محیط برنامه EXCEL وارد گردیده و با بهره­گیری از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره ویکور، الکتر، SAW و مدل ادغامی کپلند، سه ناحیه مورد بررسی از لحاظ زیست­پذیری شهری با تأکید بر شاخص‌های  محیط زیستی، رتبه‌بندی و اولویت‌بندی گردیدند. نتایج نهایی پژوهش نشان داد که براساس مدل ادغامی کپلند (POSET)، محله کیانپارس بیش‌ترین میزان و اولویت را از حیث شاخص‌  محیط زیستی مؤثر در زیست­پذیری شهری را به خود اختصاص داده و پس ‌از آن به ترتیب محلات گلستان و سپیدار در اولویت‌های بعدی قرار گرفتند. همچنین تلفیق زیرشاخص‌های محلات با هم دیگر و ضریب تناسب به‌دست ‌آمده محلات سه‌گانه در مدل ادغامی کپلند نشان داد که محله کیانپارس از لحاظ زیست­پذیری شهری با رویکرد شاخص  محیط زیستی در شرایط مناسب، محله گلستان در شرایط تا حدودی مناسب و محله سپیدار در وضعیت نامناسب قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring and Evaluating of Urban livability Components whith Using Environmental Indicators Approach Based on MCDM Techniques, Case Study: Triple Neighborhoods Ahvaz Metropolis

نویسندگان [English]

  • Nazanin Hajipour 1
  • Saeid Amanpour 2
  • Ali Shojaian 3
1 Ph.D. Student, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
2 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of ahvaz, Ahvaz, Iran
3 Lecture, Department of Geography and Urban Planning, Shahid Chamran University of ahvaz, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

The purpose of this research is measuring and evaluating urban livability components using environmental indicators approach based on MCDM techniques in triple neighborhoods of Ahwaz metropolis. This research is descriptive-analytic in terms of method and nature, and in terms of purpose it is an applied research. Also, data collection and required data for research were carried out in two ways of documentary and survey. Then, the data were analyzed in the first stage by SPSS software, so that the reliability of the research tool was tested by Cronbach's alpha, which is 0.882, indicating a high level of reliability of the questionnaire, and using the ANOVA test and the Tukey and Scheffe test. Urban livability status was measured using environmental sub-indicators. Subsequently, it was entered in the EXCEL software environment and using the multi-criteria decision making models of VIKOR, ELECTRE, SAW, and the caplend integration model. Three areas were analyzed in terms of urban livability with emphasis on environmental indicators ranking and prioritizing them. The final results of the research showed that based on the capland model, the Kianpars neighborhood has the highest priority as the environmental indicator of urban livability, and then Golestan and Sepidar neighborhoods were placed in the next priorities. Also, the integration of sub-indices of neighborhoods and the proportional coefficient of the three neighborhoods in Copland integration model showed that the Kianpars neighborhood in terms of urban livability with an environmental index approach in the suitable conditions, the Golestan neighborhood is in some degree suitable and the Sepidar neighborhood is in not suitable condition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Livability
  • Environmental Indicator
  • Techniques MCDM
  • Ahwaz Metropolis
Al Shawish, A. (2016). Gated Communities and Neighborhood Livability in Doha. (Doctoral dissertation, Qatar: Qatar University (Qatar).
Alizadeh, S. Moradi Masihii, V. (2013). Assessment of livability factors with an emphasis on the participation approach, a case study of Beryank neighborhood, District 1 of Tehran Municipality. Master's thesis in urban planning under, Tehran: Islamic Azad University, Central Tehran Branch. (In Persian)
Allison, E. W.,; Peters, L. (2010). Historic Preservation and the Livable City. John Wiley; Sons.
Allison, E. W.,; Peters, L. (2010). Historic preservation and the livable city. Frankfurt, John Wiley; Sons.
Asgharpour, M. J. (2008). Multi-Criteria Decision Making. Tehran: Tehran University Press. (In Persian)
Aziz, N. A.,; Hadi, A. S. (2007). Linking urban form to a liveable city. Malaysian Journal of Environmental Management, 8, 87-107.
Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I.,; Giles-Corti, B. (2014). Urban liveability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social science; medicine, 111, 64-73.
Bandarabad, A.R. (2011). Livable City from Basics to Meaning,. First Edition, Tehran: Azarakhsh Press. (In Persian)
Bandarabad, A.R. Majdi, H. (2008). Compilation of the principles of spatial development model and the shape of a livable Iranian city, a Case Study of Areas 1, 15 and 22 of Tehran. doctoral dissertation Tehran: Islamic Azad University. science and research Branch. (In Persian)
Cities, P. L. U. S. (2003). A sustainable urban system: the long-term plan for greater Vancouver. Vancouver, Canada: Cities PLUS.
Goldman, I.,; Nel, E. (2005). A framewcrk for moni toring and evaluation of pro- poor lecal economic development evaluating and disseminationy experiences in local economic development (LED), program investigation of pro-poor LED in south Africa.
 Golkar, Korosh. (2005). Citizen-oriented Urbanization. Translated by Mohammad Ahmadinejad, first edition, Khak Isfahan Publishing House, Isfahan. (In Persian)
Habibi, D., Qashqaei, R.,; Heidari, F. (2014). A Look at the Characteristics and Criteria of a Livable City. International Conference on Civil Architecture Engineering and Sustainable Urban Development, Islamic Azad University, Tabriz Branch, Tabriz, Iran. (In Persian)
Iran Statistics Center, (2015) Results of General Population and Housing Census. Tehran: Iran Statistics Center. (In Persian)
Jacobs, A.,Appleyard, D. (1987). Toward an Urban Design. Journal of the American Planning Association. 53(1), 112- 120.
Khorasani, M.A., Rizvani, M. (2012). Explaining the livability of peri-urban villages with a quality of life approach, a case study of Varamin City, doctoral thesis Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran. (In Persian)
Larice, M. A. (2005). Great Neighborhoods: The Livabililtly and Morphology of High Density Neighborhoods in Urban North America. University of California, Berkeley.
Leby, J. L.,; Hashim, A. H. (2010). Liveability dimensions and attributes: Their relative importance in the eyes of neighbourhood residents. Journal of construction in developing countries, 15(1), 67-91.
Mahmoudi, M., Ahmad, F.,; Abbasi, B. (2015). Livable streets: The effects of physical problems on the quality and livability of Kuala Lumpur Streets. Cities, 43, 104-114.
Maleki, S.,; Daman-Bagh, S. (2012). Evaluation of Sustainable Urban Development Indicators with Emphasis on Social, Physical and Urban Services Indicators, Case Study: Eight Districts of Ahvaz City. Urban Planning Studies Quarterly, 1(3), 54-29. (In Persian)
Mccrea, R.,; Walters, P. (2012). Impacts of urban consolidation on urban liveability: Comparing an inner and outer suburb in Brisbane, Australia. Housing, Theory and Society, 29(2), 190-206.
Moradi Shahmiri, F., Khaksari Rafsanjani, A. (2012). Study of Factors Affecting the Formation of Livable Streets, Case Study: Dr. Ait Street from nobovat Square to Resalat Highway. Master's thesis Allameh Tabatabai University, Faculty of Social Sciences. (In Persian)
National Association of Regional Councils (NARC). (2002). Livability Literature Review: Synthesis of Current Practice, Washington.
Pourtahari, M., Sejasi Gheidari G.A.,; Sadeghlou, T. (2008). Measurement and Priority Social Sustainability in Rural Regions with Using TOPSIS-FUZZY Technique Based on Order Preference by Similarity to an Fuzzy Ideal Solution (Case Study: Khodabandeh Country Rurals in Central Part). Measuring and Prioritizing Social Sustainability in Rural Areas, Using the Ranking Technique Based on Similarity to the Fuzzy Ideal Limit. Rural Researches, 1(1), 1-31. (In Persian)
Rabieifar, W.O., Ziari, K.O.,; Gholamreza Haqiqat Nayini, G.R. (2013). Evaluation of the Sustainable Development of Zanjan City from an Environmental Point of View Based on the SWOT Technique. Urban and regional studies and researches, 4(130), 16-105. (In Persian)
Roshan, M., Aminzadeh, G. (2011). Development of a Comprehensive Model of Urban Land Use Planning with an Emphasis on Improving Livability and Realizing Environmental Justice. Master's Thesis in Urban Planning Under, Qazvin: Imam Khomeini International University (RA) Qazvin, Faculty of Architecture and Urban Planning. (In Persian)
Salehi, E. (2007). Encyclopedia of Urban and Rural Management. Tehran: Publications of the Organization of Municipalities. (In Persian)
Sasanpour, F., Tavalai, S.,; Jafari Asadabadi, H. (2015). Measuring and Evaluating urban livability in the Twenty-Two Districts of Tehran. Regional Planning Quarterly, 5(18), 27-43. (In Persian)
Sasanpour, F., Tavalai, S.,; Jafari Asadabadi, H. (2014). livability of cities in the direction of sustainable urban development, Case Study: Tehran Metropolis. Geography Quarterly, 12(42), 129-157. (In Persian)
Shamai, A.,; Fakhripourmohammadi, A. (2016). Spatial analysis of the environmental quality of worn-out urban tissues,. Journal of Urban Area Studies of Shahid Bahonar University of Kerman, 3(1), 85-102. (In Persian)
Shamai, A.,; Pourahmad, A. (2001). An Analysis of the policies and programs of urban improvement and modernization in the Country's Development Programs. GeographicaL Research Quarterly, 36(48), 181-204. (In Persian)
Shamai, A., Sasanpour, F., Soleimani, M., Ahdanjadroshti, Mo.,; Heydari, T. (2016). Analyzing the livability of worn-out urban tissu, case study: worn-out tissu of Zanjan city. Journal of Human Geography Research, 48(4), 783-799. (In Persian)
Shamai, A., Tabei, N.,; Hamidi, M.S. (2013). Using the Multivariate Decision Analysis Method (ELECTR) in Ranking the Regions of Ahvaz City. Spatial Planning and Design Quarterly, 18(1), 25-52. (In Persian)
Southworth, M. (2003). Measuring the Liveable City. Built Environment.
Timmer, V.,; Seymouar, N. K. (2005, March). Vancouver Working Group Discussion Paper. In The World Urban Forum 2006. Timmer, V., Seymoar, N. K.,; International Centre for Sustainable Cities. (2005). The livable city: World urban forum 2006, Vancouver Working Group Discussion Paper. Western Economic Diversification Canada.
Varol, C., Ercoskun, O. Y.,; Gurer, N. (2011). Local participatory mechanisms and collective actions for su stainable urban development in Turkey, Habitat International,  35(1),  9-16.
Wheeler, S. (2001). Livable Communities: Creating Safe and Livable Neighborhoods, Towns, and regions in California.
Ziyari, K.O., Vahidian Biki, L.,; Parnoun, Z. (2011). An Analysis of the Environmental Crisis and the Spatial-Spatial Distribution of Greenery in Tehran. Urban and Regional Research Studies, 4(14), 101-114. (In Persian)
اصغرپور، محمدجواد (1388). تصمیم‌گیری چند معیاره، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بندرآباد، علیرضا و ماجدی، حمید (۱۳۸۹). تدوین اصول الگوی توسعه­ی فضایی و شکل شهر زیست­پذیر ایرانی، مطالعه موردی مناطق ۱، ۱۵ و ۲۲ تهران.  تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
بندرآباد، علیرضا (۱۳۹۰). شهر زیست‌پذیر از مبانی تا معنا، تهران: انتشارات آذرخش.
پور­طاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری و قدرت ا...، صادقلو، طاهره (1388). سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی، با استفاده از تکنیک رتبه‌بندی براساس تشابه به حد ایده‌آل فازی. پژوهش­های روستایی، 1(1)، 1-31.
حبیبی، داود؛ قشقایی، رضا و حیدری، فرزاد (1393). نگاهی به ویژگی‌ها و معیارهای شهر زیست‌پذیر. کنفرانس بین المللی مهندسی معماری عمران و توسعه پایدار شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.
حبیبی، داوود (1392). بررسی عوامل موثر بر افول حس سرزندگی و زیست‌پذیری در بافت‌های تاریخی و فرسوده مطالعه موردی، محله سنگ سیاه شیراز. فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 14، 80-75.
خراسانی، محمدامین رضوانی، محمدرضا (۱۳۹۱). تبیین زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی، مطالعه موردی شهرستان ورامین، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران.
ربیعی‌فر، ولی‌اله؛ زیاری، کرامت‌اله و حقیقت نایینی، غلامرضا (1392). ارزیابی توسعه پایدار شهر زنجان از دیدگاه زیست‌محیطی بر پایه تکنیک SWOT. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 14(130)، 130-105.
روشن، مینا و گوهرریزی، امین‌زاده (۱۳۹۱). تدوین الگوی جامع برنامهریزی کاربری اراضی شهری با تأکید بر ارتقای زیست‌پذیری و تحقق عدالت محیطی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، دانشکده معماری و شهرسازی.
زیاری، کرامت‌اله؛ واحدیان بیکی، لیلا و پرنون، زیبا (1390). تحلیلی بر بحران زیست‌محیطی و توزیع مکانی-فضایی سبز شهر تهران. مطالعات پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 4(14)، 114-101.
ساسان‌پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین و جعفری اسدآبادی، حمزه (1393). قابلیت زیست‌پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری، مورد مطالعه: کلان‌شهر تهران. فصلنامه جغرافیا، 12(42)، 157-129.
ساسان­پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین و جعفری اسدآبادی، حمزه (1394). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(18)، 43- 27.
شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1383). تحلیلی بر سیاست‌ها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در برنامه‌های توسعه کشور. پژوهش‌های جغرافیایی، 36(49)،204-181.
شماعی، علی و فخری پورمحمدی، افسانه (1395). تحلیل فضایی کیفیت محیطی بافت‌های فرسوده شهری. نشریه مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 3(1)، 102-85.
شماعی، علی؛ تابعی، نادر و حمیدی، محمدسعید (1393). به کارگیری روش تحلیل تصمیم‌گیری چند متغیره (الکتر) در رتبه‌بندی مناطق شهر اهواز. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 18(1)، 25- 52.
شماعی، علی؛ ساسان‌پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژادروشتی، محسن و حیدری، تقی (1395). تحلیل زیست‌پذیری بافت فرسوده شهری، مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 48(4)، 799- 783.
صالحی، اسماعیل (1387). دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.
علیزاده، سجاد و مرادی مسیحی، واراز (۱۳۹۳). سنجش عوامل زیست‌پذیری با تأکید بر رویکرد مشارکت، مطالعه موردی محله بریانک منطقه ۱ شهرداری تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
 گلکار، کوروش (1385). شهرسازی شهروندگرا، ترجمه محمد احمدی‌نژاد، چاپ اول، انتشارات خاک اصفهان، اصفهان.
مرادی شهمیری، فاطمه و خاکساری رفسنجانی، علی (1392). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری خیابان‌های زیست‌پذیر، نمونه موردی: خیابان دکتر آیت از میدان نبوت تا بزرگراه رسالت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد  دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران: مرکز آمار ایران.
مصطفایی، نرگس (1394). مکانیابی فضای سبز شهری شهر پارساباد با استفاده از مدل ویکور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استاد راهنما عطاء غفاری، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
ملکی، سعید و دامن­باغ، صفیه (1392). ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار شهری با تأکید بر شاخص‌های اجتماعی، کالبدی و خدمات شهری، مطالعه موردی: مناطق هشت‌گانه شهر اهواز. فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 1(3)، 54- 29.